بیماران دیابتی همیشه نگران این هستند که چه چیزی بخورند که قند خون آن‌ها را افزایش ندهد و در عین حال برنامه غذایی آن‌ها سرشار از طعم، رنگ و مزه باشد. در این مطلب برنافیت دکتر کرمانی راه‌های مقابله با دیابت از طریق رعایت یک رژیم غذایی متعادل را به شما خواهیم آموخت.
دیابت چیست؟
دیابت را میتوان با غذاهایی که می‌خورید کنترل کنید که نه تنها در مدیریت بیماری، بلکه در سلامت کلی و میزان انرژی شما تاثیر گذار هستند. رژیم غذایی دیابت تنها یک برنامه غذایی سالم است که بر اساس نیازهای فردی بیمار و با تکیه بر اصول علم تغذیه تهیه شده است.
دیابت یک بیماری مزمن است که وقتی پانکراس به هر دلیل قادر به تولید انسولین نیست یا زمانی که بدن نمی‌تواند از انسولین تولید شده به خوبی استفاده کند بروز پیدا میکند. انسولین، هورمونی است که توسط لوزالمعده ساخته می‌شود و مانند کلیدی عمل میکند که گلوکز موجود در مواد غذایی مصرفی را از جریان خون به سلول‌های بدن منتقل کرده، تولید انرژی میکند.
همه غذاهای حاوی کربوهیدرات در خون به گلوکز تجزیه می‌شوند. انسولین به گلوکز کمک میکند تا وارد سلول‌ها شود. ناتوانی بدن در تولید انسولین یا استفاده بیش از حد گلوکز، بیملاری «هایپر گلیسمی» که یک بیماری مربوط به اختلال عملکرد پانکراس است را به وجود می‌آورد. سطح بالای گلوکز در دراز مدت با آسیب بدن و ناراسایی اندام‌ها و بافت‌ها همراه است.
سه نوع اصلی دیابت کدامند؟
۱. دیابت نوع یک
دیابت نوع ۱ می‌تواند برای افراد در سنین مختلف دردسرساز شود، اما بیشتر کودکان و نوجوانان درگیر آن هستند. وقتی شما مبتلا به دیابت نوع یک هستید، بدن انسولین بسیار کمی را تولید میکند یا تولید انسولین در بدن متوقف می‌شود. به این ترتیب بدن برای تنظیم سطح قند خون به تزریق انسونین نیاز پیدا میکند.
۲. دیابت نوع دو
این بیماری بیشتر در بین بزرگسالان شایع است و حدود ۹۰ درصد بیماران دیابتی در این گروه قرار می‌گیرند. اگر شما به بیماری دیابت نوع دو دچار شوید به این معنا است که بدن انسولین تولید میکند اما قادر به استفاده درست از آن نیست.
مهم‌ترین راهکار درمان بیماری دیابت نوع دو اصلاح شیوه زندگی، افزایش فعالیت‌های بدنی و رژیم غذایی سالم است. با این وجود برخی از بیماران مبتلا به این بیماری به داروهای خوراکی یا تزریق انسولین نیاز پیدا می‌کنند تا سطح قند خون خود را تحت کنترل در آوردند.
۳. دیابت بارداری
افزایش سطح قند خون زنان در دوران بارداری به دیابت بارداری مشهور است و می‌تواند برای مادر و کودک عوارضی داشته باشد. این بیماری معمولا پس از اتمام دوره بارداری درمان می‌شود اما زنانی که این بیماری را تجربه کردند و فرزندانشان مستعد ابتلا به دیابت نوع دو در مراحل بعدی زندگی خود هستند.
رژیم دیابت چیست؟
رژیم غذایی دیابت اجازه استفاده همه گروه‌های غذایی کلیدی مثل میوه، سبزیجات، چربی‌های سالم و پروتئین را به فرد بیمار می‌دهد اما با محاسبه دقیق تلاش میکند این مواد غذایی به افزایش سطح قند خون او منجر نشود.
اگر به تازگی به دیابت نوع دو مبتلا شدید یا مدتی است بیماری شما تشخیص داده شده است اما امروز تصمیم گرفتید تا یک رژیم غذایی مناسب را در پیش بگیرید، شاید در نگاه اول ترک غذاهای مورد علاقه‌تان کمی ترسناک به نظر برسد.
شاید خیالتان راحت شود اگر بگوییم رژیم مناسب برای دیابت آن قدرها که می‌ترسید هم مشکل نیست. با رعایت این رژیم ضمن این‌که می‌توانید بیماری را مدیریت کنید امکان لذت بردن از غذاهای خوشمزه را هم خواهید داشت.
رژیم غذایی دیابت ستون همه درمان‌ها و راهکارهایی است که برای درمان این بیماری بکارگرفته می‌شود. در کنار این رژیم باید کنترل استرس، انجام ورزش منظم و مصرف به موقع داروهایی تجویزی پزشک را جدی بگیرید. در مقابل بدون رعایت یک رژیم غذایی مناسب داروها بی‌اثر شده یا قدرت تاثیرگذاری آن‌ها به میزان قابل توجهی کاهش پیدا میکند.
رژیم دیابت برای دیابت نوع۱ و نوع ۲ فرق چه فرقی با هم دارد؟
برخی افراد دیابت نوع یک و دو را بایکدیگر اشتباه می‌گیرند و همواره در مورد تفاوت‌های آن‌ها بحث می‌کنند. این بیماری‌ها چند ویژگی مشترک دارند اما تفاوت بسیاری بین این دو وجود دارد. دیابت نوع یک تنها ۸ درصد مردم را تحت تاثیر قرار داده اما بیش از ۹۰ درصد بیماران درگیر دیابت نوع دو هستند.
نکته اصلی‌ای که باید بدانید آن است که هر دو این بیماری‌ها بسیار جدی هستند و افزایش سطح قند خون می‌تواند به عوارض جدی برای سلامت منجر شود. پس فرقی نمی‌کند شما مبتلا به کدامیک هستید، باید هرچه سریع‌تر برای درمان آن اقدام کنید.
ما در حال حاضر دقیقا نمی‌دانیم چه چیزی باعث بروز دیابت نوع یک می‌شود اما می‌دانیم مواردی مثل وزن و ژنتیک روی ابتلا به دیابت نوع دو اثرگذار است. علائم دیابت نوع یک سریع‌ترظاهر می‌شوند اما علائم دیابت نوع دو آهسته‌تر نمایان خواهند شد. پزشکان برای درمان نوع یک انسولین تجویز می‌کنند ولی رژیم غذایی مناسب، ورزش و مصرف دارو برای درمان نوع دو تجویز می‌شود. متاسفانه درمان قطعی برای هیچ کدام از این دو بیماری وجود ندارد اما شواهد نشان می‌دهد که در برخی موارد با رعایت رژیم غذایی مناسب و انجام حرکات ورزشی میتوان از ابتلا به دیابت نوع دو پیشگیری کرد.
دیابت نوع یک بیماری خود ایمنی است و بدن به هورمون‌های انسولینی که می‌سازید حمله کرده و آن‌ها را نابود میکند. افرادی که مبتلا به دیابت نوع یک هستند باید به صورت مستمر قند خون خود را کنترل کنند و آزمایش بدهند. در رژیم غذایی این افراد میزان کربوهیدرات مصرفی که از طریق خوردن و نوشیدن دریافت می‌شود باید به صورت دقیق محاسبه شود. از طریق محاسبه دقیق می‌توانید میزان تزریق انسولین را در هر وعده غذایی مشخص کنید.
داشتن یک سبک زندگی سالم به همراه ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل هم کمک کمی‌کند تا خطرات این بیماری را کمتر کنید. افرادی که دیابت نوع دو دارند باید مدیریت وزن خود را جدی بگیرند. این افراد اغلب قرص مصرف می‌کنند و متخصص تغذیه می‌تواند بگوید که بر مبنای شرایط جسمی خود چه غذاهایی را باید مصرف کنند.
خوراکی‌های مجاز در رژیم دیابت کدام است؟
افراد مبتلا به دیابت در وعده‌های مختلف غذایی انتخاب‌های متعددی دارند، مصرف گوشت گاو، مرغ، ماهی، بوقلمون، غذاهای دریایی، لوبیا، پنیر، تخم مرغ و آجیل به میزان مناسب برای آن‌ها مانعی ندارد. در این رژیم غذایی مصرف هیچ ماده‌ای کاملا ممنوع نشده اما استفاده بعضی مواد غذایی مفید و برخی باید با احتیاط صرف شوند.
بدن شما در هر شرایطی به کربوهیدرات نیاز دارد اما مبتلایان به دیابت باید با احتیاط بیشتری آن‌ها را مصرف کنند. در اینجا به برخی از بهترین انتخاب‌ها برای بیماران دیابتی اشاره می‌کنیم.
- غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، بلغور جو دوسر، کینوا یا ارزن
- سیب زمینی پخته شده
- خوراکی‌های تهیه شده با غلات کامل، بدون شکر یا آن‌ها که با شکر کمی تولید شده
- مصرف سبزیجات تازه، به صورت خام یا کمی بخارپز، بو داده یا کبابی
- سبزیجات منجمد ساده یا کمی بخارپز شده
- مصرف سبزیجاتی مانند کلم پیچ ، اسفناج و کاهو به صورت تازه
- میوه تازه
- میوه یخ زده ساده یا میوه کنسرو شده بدون شکر
رژیم دیابت برای چه کسانی توصیه نمی‌شود؟
در حال حاضر دیابت به یک بیماری همه گیر در سراسر جهان تبدیل شده که عدم کنترل آن پیامدهای بسیاری مثل افزایش بیماری‌های قلبی، کلیوی، نابینایی و بسیاری بیماری‌های دیگر را به همراه دارد. مصرف برخی مواد غذایی می‌تواند سطح قند خون را به سرعت بالا ببرد و این برای یک بیمار دیابتی بسیار خطرناک است.
به این ترتیب رعایت رژیم غذایی دیابت برای تمامی افراد مبتلا و آن‌ها که اضافه وزن دارند یا از نظر ژنتیکی احتمال ابتلا به این بیماری را دارند توصیه می‌شود. تنها افرادی که سطح قند خون پایینی دارند و مشکل کاهش فشار خون دارند نباید بدون مشورت پزشک مواد غذایی قندی و کربوهیدرات‌ها را از رژیم غذایی خود حذف کنند.
رژیم صحیح دیابت چگونه است؟
رژیم غذایی دیابت به زبان ساده به معنی خوردن سالم‌ترین غذاها به میزان متوسط و داشتن وعده‌های غذایی منظم است. در این رژیم باید از مواد مغذی و کم چربی که کالری کمی دارند استفاده کنید. عناصر اصلی این رژیم غذایی میوه، سبزیجات و غلات کامل هستند.
در حقیقت این یک برنامه غذایی منظم است که باید با پشتکار رعایت شود. پزشکان معمولا به بیماران دیابتی توصیه می‌کنند که حتما به یک متخصص تغذیه مراجعه کنند تا به کمک او میزان قند خون خود را تنظیم کنند. در غیر این‌صورت احتمال ابتلا به فشار بالا و چربی خون وجود دارد. مصرف کالری و چربی زیاد خطر افزایش قند خون را بالا می‌برد.
نمونه رژیم دیابت سالم چه مشخصاتی دارد؟
میزان مواد غذایی در رژیم دیابت به سن، جنسیت، میزان فعالیت و اهداف مورد نظر شما بستگی دارد اما در عین حال باید همه مواد غذایی مهم را در بر بگیرد. رژیم غذایی سالم برای دیابتی‌ها مصرف متنوع مواد غذایی با حداقل چربی و شیرینی است.
منظور این است که مصرف برخی غذاهای فرآوری شده، فست فود و شیرینی‌ها باید به حداقل برسد. بهتر است بشقاب و کاسه‌هایی که استفاده می‌کنید را کوچک‌تر کنید و به جای مصرف وعده‌های غذایی سنگین، غذاهای سبک را در وعده‌های بیشتری مصرف کنید. در اینجا به چند نکته که در نمونه رژیم غذایی دیابت باید رعایت کنید اشاره می‌کنیم:
۱. مصرف صحیح مایعات و میوه ها و .. در رژیم دیابت
میوه‌ها و سبزیجات به طور طبیعی میزان کالری کمی دارند و سرشار از ویتامین، مواد معدنی و فیبر هستند. این مواد همچنین به غذاهای شما تنوع و طعم می‌دهند. سعی کنید میوه‌های رنگارنگ مصرف کنید و از مصرف آب میوه و اسموتی که فیبر کم و کالری بیشتری دارند پرهیز کنید. نوشیدنی‌های شیرین مثل نوشابه، چای نبات و انواع شربت حاوی مقادیر زیادی قند هستند، از خوردن آن‌ها پرهیز کنید.
برخی برای کاهش دریافت کالری روزانه وسوسه می‌شوند مصرف میوه را قطع کنند که کار بسیار خطرناکی است. این مواد غذایی از شما در برابر سکته مغزی، بیماری های قلبی، فشار خون بالا و برخی از سرطان‌ها محافظت می‌کنند.
۲. صبحانه و ناهار و شام در رژیم دیابت
هیچ یک از این وعده‌های غذایی در رژیم دیابت نباید حذف شود بلکه باید غذاهای مناسب و سرشار از ویتامین، پروتئین و فیبر را به میزان متوسط مصرف کنید. به هیچ عنوان بلافاصله بعد از صرف ناهار و شام نخوابید یا دراز نکشید. حتما به صورت منظم
ورزش کنید تا کالری دریافتی حاصل از وعده‌های مختلف غذایی سوزانده شود. کالری دریافتی شما باید کمتر یا معادل کالری‌ای باشد که می‌سوزانید. پس از تشخیص دیابت لازم نیست کل برنامه غذایی خود را بر هم بزنید و از تمامی عادات خود دست بکشید، این کار می‌تواند بسیار استرس‌زا باشد، با اصلاح وضعیت موجود می‌توانید به سلامت بیشتر خود کمک کنید.
۳. برنامه معمول غذایی برای دیابتی‌ها
یک برنامه معمول غذایی برای دیابتی‌ها شامل سه وعده غذایی در روز با یک یا دو میان وعده پر پروتئین یا فیبر بالا به ثابت نگه داشتن قند خون شما کمک میکند. حذف وعده‌های غذایی یا افراط در خوردن منجر به کاهش و افزایش قند خون می‌شود که احساس ضعف و بی‌حالی به همراه می‌آورد.
۴. اهمیت ورزش کردن برای بیماران مبتلا به دیابت
ترکیبی از تمرینات هوازی و استقامتی برای بیماران دیابتی بسیار مفید است، ورزش‌هایی مثل پیاده روی، دویدن یا دوچرخه سواری به همراه حرکات قدرتی به کاهش قند خون کمک میکند. لازم نیست بیماران مبتلا به دیابت ساعت‌ها در باشگاه ورزش کنند تحقیقات نشان می‌دهد ۱۰ دقیقه پیاده روی بعد از هر وعده غذایی می‌تواند قند خون شما را به میزان ۱۲ درصد کاهش دهد.
اگر بعد از صرف غذا وقت پیاده روی ندارید، در زمان مناسب ۳۰ دقیقه پیاده روی را امتحان کنید. هر ایده‌ای که کمک کند بیشتر حرکت کنید و کمتر بنشینید بسیار خوب و تاثیر گذار خواهد بود.
نتیجه‌گیری
بهترین راهکار برای رژیم غذایی دیابت این است که بیشترین وعده‌های غذایی خود را در خانه بپزید و تا جایی که می‌توانید از مصرف نمک خودداری کنید. حذف نمکدان و شکردان از روی میز و جایگزین کردن آن با ادویه‌های دیگر مثل سبزیجات خشک شده و فلفل سیاه هم به سلامتی شما کمک میکند.
حتما برچسب مواد غذایی را بررسی کرده و میزان قند موجود در هر ماده غذایی را به دقت محاسبه کنید. از مصرف سس‌های آماده موجود در بازار که پر از قند و روغن است دوری کرده و به جای آن از مواد غذایی طبیعی مثل لیموترش تازه و روغن زیتون برای طعم‌دارکردن غذاهای خود استفاده کنید.
مترجم شهرزاد کیافر
