بیماری کبد چرب غیرالکلی یا NAFLD که زمانی یک اختلال نادر بود، اکنون در بین افراد بسیار شایع شده است. تخمین زده می‌شود که حدود 25٪ از جمعیت در اکثر کشورهای غربی و حدود 1 میلیارد نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا هستند. اگرچه کبد چرب می‌تواند عواقب ناگواری داشته باشد، اما می‌توان آن را با رژیم غذایی کتوژنیک و رژیم‌های کم کربوهیدرات بهبود بخشید. در این مقاله، به ارتباط بین رژیم کتوژنیک و کبد چرب می‌پردازیم.
بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) چیست؟
در بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)، چربی بیش از حد در کبد ذخیره می‌شود. اگرچه هر فردی در کبد خود کمی چربی دارد، اما چربی بیش از 5 درصد در کبد بیماری کبد چرب را ایجاد می‌کند. در گذشته، کبد چرب تقریباً به طور انحصاری فقط در افرادی دیده می‌شد که به طور منظم مقادیر زیادی الکل مصرف می‌کردند؛ اما امروزه عواملی غیر از الکل عامل اصلی ایجاد کبد چرب هستند، از این رو NAFLD نامیده می‌شود.
استئاتوز کبدی غیر الکلی که به سادگی به عنوان کبد چرب غیر الکلی شناخته می‌شود، ابتدایی‌ترین مرحله NAFLD است. در برخی افراد، بیماری در این مرحله باقی می‌ماند و هرگز پیشرفت نمی‌کند. اگرچه آنها مشکلات متابولیک مرتبط با چربی اضافی کبد را تجربه می‌کنند، اما آسیب قابل توجهی به کبد وارد نمی‌شود.
اما در 25 تا 30 درصد از موارد، کبد چرب به یک بیماری جدی‌تر به نام استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) پیشرفت می‌کند که در آن سلول‌های کبد ملتهب و زخمی می‌شوند. هنگامی که کبد تلاش می‌کند این سلول‌های آسیب دیده را ترمیم کند، بافت اسکار تشکیل شده و در نتیجه وضعیتی به نام فیبروز ایجاد می‌شود.
در نهایت، حدود 20٪ از موارد NASH ممکن است به سیروز که مرحله نهایی و آسیب غیرقابل برگشت کبدی است و معمولاً منجر به نارسایی کبد می‌شود، پیشرفت کند.
در حالی که تنها بعضی از موارد بیماری کبد چرب غیر الکلی به استئاتوهپاتیت غیر الکلی و سپس سیروز پیشرفت می‌کنند، بیماری کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD غیرپیشرونده همچنان می‌تواند یک مشکل سلامتی باشد. بیماری کبد چرب غیر الکلی با افزایش خطر ابلا به بیماری قلبی و دیابت نوع 2 مرتبط است.
متأسفانه، بسیاری از مردم نمی‌دانند که NAFLD دارند زیرا علائمی مانند تورم شکم، از دست دادن اشتها و زردی معمولاً تا زمانی که بیماری به طور قابل توجهی پیشرفت نکرده باشد، ایجاد نمی‌شود. بنابراین چکاپ منظم و پیروی از سبک زندگی سالم می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به کبد چرب موثر باشد.
علت بیماری کبد چرب
چندین چیز می‌تواند به ایجاد و پیشرفت بیماری کبد چرب غیر الکلی کمک کند؛ از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:
1. مصرف بیش از حد کالری
خوردن کالری بیش از حد مورد نیاز منجر به تجمع چربی اضافی در کبد می‌شود و تحقیقات نشان می‌دهد که این وضعیت می‌تواند بدون توجه به نوع غذایی که بیش از حد مصرف شود اتفاق بیفتد. بنابراین حتی در هنگامی که از رژیم کتو پیروی می‌کنید نیز باید مراقب میزان کالری مصرفی خود باشید.
2. مصرف بیش از حد کربوهیدرات‌های تصفیه شده
مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده بیشتر از آنچه بدن شما قادر به تحمل آن است می‌تواند ذخیره چربی کبد را از طریق فرآیندی به نام de novo lipogenesis به معنای “ساختن چربی جدید” تحریک کند. این معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که مصرف کربوهیدرات و کالری هر دو بالا باشد.
در یک مطالعه زمانی که بزرگسالان دارای اضافه وزن، 1000 کالری اضافی کربوهیدرات‌های تصفیه شده مصرف کردند، تنها پس از سه هفته افزایش 27 درصدی در چربی کبد آنها مشاهده شد.
3. مصرف قند زیاد
وقتی صحبت از کربوهیدرات‌های اضافی به میان می‌آید، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر ممکن است مشکل ساز شوند. این اقلام سرشار از فروکتوز هستند که نشان داده شده است که در صورت مصرف زیاد باعث افزایش چربی کبد می‌شود. برخی از محققان بر این باورند که مصرف زیاد فروکتوز عامل اصلی NAFLD است.
4. چربی‌های اشباع شده
مصرف بیش از حد چربی‌های اشباع شده نیز می‌تواند احتمال ابتلا به کبد چرب را افزایش دهد؛ البته در بیشتر مطالعات پرخوری و مصرف زیاد کالری در یک رژیم غذایی پرچرب با چربی‌های اشباع شده یا کربوهیدرات بالا و پرکالری را به عنوان عاملی در ایجاد کبد چرب نشان می‌دهند. همانطور که در ادامه این مقاله توضیح خواهیم داد، رژیم‌های کم کربوهیدرات که باعث کاهش وزن می‌شوند کبد چرب را بهبود می‌بخشند؛ حتی اگر حاوی مقادیر زیادی چربی اشباع باشند. بنابراین، چه در مورد کربوهیدرات‌ها یا چربی‌ها صحبت کنیم، به نظر می‌رسد که ماتریس رژیم غذایی زیربنایی تأثیر بیشتری نسبت به درشت مغذی مورد بحث دارد.
5. سبک زندگی بی تحرک
تحقیقات مشاهده‌ای نشان می‌دهد که نشستن بیش از حد و طولانی مدت به جای حرکت باعث ذخیره چربی اضافی کبد می‌شود. با این حال، تمایز این موضوع از سایر عوامل بالقوه سبک زندگی دشوار است.
عوامل خطر برای ایجاد کبد چرب
همه کسانی که کربوهیدرات‌های تصفیه شده زیاد مصرف می‌کنند و تحرک کمی دارند در نهایت به NAFLD مبتلا نمی‌شوند. پس چه کسی بیشتر احتمال دارد آن را دریافت کند؟ در اینجا مواردی وجود دارد که احتمال ابتلا به NAFLD را افزایش می‌دهد:
مقاومت به انسولین: افراد مبتلا به شرایط مقاوم به انسولین مانند دیابت نوع 2 و سندرم متابولیک در معرض خطر بیشتری برای ابلا به کبد پرب غیر الکلی هستند. اگرچه مکانیسم دقیق آن به طور کامل شناخته نشده است، مقاومت به انسولین و سطوح بالای انسولین باعث افزایش ذخیره بیش از حد چربی کبد می‌شود.
تجمع بیش از حد چربی دور کمر و میان‌تنه
از آنجایی که اندازه دور کمر به شدت با سطوح بالای انسولین مرتبط است، افراد را در معرض افزایش خطر ابتلا به NAFLD قرار می‌دهد؛ حتی اگر شاخص توده بدنی (BMI) آنها در محدوده “طبیعی” باشد.
ژنتیک
برخی از افراد بیشتر احتمال دارد به کبد چرب مبتلا شوند زیرا انواع ژن‌های خاصی را به ارث برده‌اند که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. با این حال، تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
کبد چرب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
چگونه بفهمیم کبد چرب داریم یا خیر؟ NAFLD با تست‌های آزمایشگاهی، سونوگرافی کبد یا سی‌تی‌اسکن و گاهی اوقات بیوپسی کبد تشخیص داده می‌شود. در آزمایش خون فرد مبتلا به کبد چرب، برخی از آنزیم‌های کبدی به ویژه GGT، ALT و AST افزایش می‌یابد و سطح تری‌گلیسیرید و انسولین نیز تقریبا بالا خواهد بود. سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن معمولاً چربی اضافی در کبد را نشان می‌دهد.
با استفاده از فرمولی که اثرات ترکیبی تری گلیسیرید، GGT، اندازه دور کمر و BMI را محاسبه می‌کند، نشان داده شده است که شاخص کبد چرب به پیش بینی احتمال ابتلا به NAFLD کمک می‌کند. با این حال حداقل در یک مطالعه، اندازه دور کمر به تنهایی این خطر را پیش‌بینی کرده است.
اگر قبلاً کبد چرب در شما تشخیص داده شده است و می‌خواهید در مورد میزان پیشرفت آن بیشتر بدانید، برخی از متخصصان گوارش از نوع خاصی از سونوگرافی به نام FibroScan استفاده می‌کنند. این روش نسبت به بیوپسی کبد کمتر تهاجمی است و برای تعیین اینکه آیا فیبروز رخ داده است و تا چه اندازه استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از آن برای ردیابی پیشرفت یا تغییرات NAFLD در طول زمان استفاده کرد. اگر فکر می‌کنید ممکن است NAFLD داشته باشید، برای آزمایشات بیشتر با پزشک خود مشورت کنید.
چرا رژیم کتوژنیک می‌تواند کبد چرب را بهبود بخشد؟
از آنجایی که بسیاری از افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی اضافه وزن دارند، اغلب توصیه‌هایی برای گرفتن رژیم‌های کم کالری یا کم چرب دریافت می‌کنند. اما ممکن است برای بسیاری از افراد این رژیم‌ها بهترین انتخاب نباشد. در حالی که بسیاری از رژیم‌های غذایی که منجر به کاهش وزن می‌شوند می‌توانند کبد چرب را بهبود بخشند، شواهد نشان می‌دهد که رژیم‌های کم کربوهیدرات ممکن است موثرتر از کم‌چرب باشند. ملاحظات مهم دیگر، یافتن رژیمی است که به احتمال زیاد در درازمدت از آن پیروی می‌کنید.
فواید رژیم کتوژنیک برای کبد چرب
به طور کلی رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتو می‌توانند به افراد مبتلا به NAFLD کمک کنند زیرا:
1. کاهش چربی کبد
از آنجایی که مصرف زیاد کربوهیدرات‌ها می‌تواند ذخیره چربی کبد را افزایش دهد، منطقی است که کاهش کربوهیدرات‌ها می‌تواند اثر معکوس داشته باشد و مطالعات تأیید کرده اند که این دقیقاً همان چیزی است که رخ می‌دهد.
در یک کارآزمایی تصادفی کنترل شده (RCT) هشت هفته ای بر روی 106 نفر مبتلا به NAFLD، کسانی که رژیم کم کربوهیدرات مصرف کردند نسبت به کسانی که رژیم کم چرب داشتند، کاهش بیشتری در چربی کبد و چربی کمتری در ناحیه شکم داشتند. چندین آزمایش کوچکتر نیز کاهش چربی کبد را با رویکرد کم کربوهیدرات نشان داده اند.
و یک مطالعه دیگر نیز گزارش داد که رژیم کتوفستینگ 5:2 نسبت به توصیه‌های استاندارد یک متخصص کبد در کاهش استئاتوز کبد برتری دارد.
2. کاهش سطح انسولین و مقاومت به انسولین
یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار کم می‌تواند به طور چشمگیر و اغلب خیلی سریع حساسیت به انسولین را در افراد مبتلا به NAFLD بهبود بخشد. در یک مطالعه، افراد مبتلا به NAFLD که به مدت شش روز رژیم کتو داشتند، 58 درصد کاهش مقاومت به انسولین و 53 درصد کاهش در سطح انسولین داشتند. به گفته محققان، سطوح پایین انسولین باعث شکسته شدن چربی کبد و تبدیل آن به کتون می‌شود.
مطالعه دیگری تقریباً 50٪ بهبود در تست‌های عملکرد کبد و نشانگرهای مقاومت به انسولین را در بیماران مبتلا به NAFLD که از رژیم غذایی کم کربوهیدرات پیروی می‌کردند، گزارش کرد.
3. کمک به معکوس کردن روند بیماری کبد چرب
چندین مطالعه کوچک نشان داده‌اند که علاوه بر جلوگیری از پیشرفت بیماری کبد چرب غیر الکلی، خوردن کم کربوهیدرات ممکن است در واقع بیماری را معکوس کند.
در یک مطالعه 12 هفته‌ای روی افراد مبتلا به سندرم متابولیک و NAFLD که از رژیم کتوژنیک مدیترانه‌ای اسپانیایی پیروی می‌کردند، 13 نفر از 14 نفر کاهش سطح چربی کبد داشتند و سه نفر از NAFLD به طور کامل بهبود یافتند.
در کارآزمایی کوچک دیگری، بیماران مبتلا به NAFLD مصرف کربوهیدرات را به 20 گرم در روز به مدت شش ماه محدود کردند که در پایان مطالعه در چهار بیمار از پنج بیمار کبد چرب، التهاب و فیبروز بهبود یافته بود.
4. سرکوب اشتها، کاهش چربی شکمی و بهبود نشانگرهای سلامت قلب
رژیم‌های غذایی کتوژنیک در چندین مطالعه، از جمله متاآنالیز RCTها، که قوی‌ترین و با کیفیت‌ترین شواهد در نظر گرفته می‌شود، نشان داده‌اند که به کاهش اشتها کمک می‌کنند. افراد مبتلا به NAFLD که رژیم کتو یا کم کربوهیدرات را دنبال می‌کنند، بدون محدودیت عمدی کالری، کمتر غذا می‌خورند و بنابراین چربی شکم خود را از دست می‌دهند.
سایر مزایای مصرف کم کربوهیدرات شامل کاهش عوامل خطر بیماری قلبی مانند کاهش تری گلیسیرید خون، قند خون و فشار خون است.
شروع رژیم با کربوهیدرات کم یا کتو برای درمان کبد چرب
پس از دریافت تاییدیه از پزشک خود، می‌توانید اصول اولیه خوردن کم کربوهیدرات را در راهنمای رژیم غذایی کتوژنیک و کم کربوهیدرات برنافیت بیاموزید.
توجه داشته باشید که علاوه بر کاهش مصرف کربوهیدرات، حتما پروتئین کافی دریافت کنید. دریافت پروتئین بیشتر باعث کاهش چربی کبد در افراد مبتلا به NAFLD و همچنین افراد مبتلا به دیابت نوع 2 می‌شود.
سایر تغییرات سبک زندگی برای بهبود کبد چرب
علاوه بر خوردن کربوهیدرات کم، چند تغییر دیگر نیز ممکن است مفید باشد:
- به طور منظم ورزش کنید: فعالیت بدنی بیشتر می‌تواند به کاهش مقاومت به انسولین و چربی کبد کمک کند. انجام ورزش هوازی یا تمرین مقاومتی به مدت 40 تا 45 دقیقه سه بار در هفته برای کبد چرب مفید است. بنابراین نوع ورزشی را که علاقه دارید انتخاب کنید و به طور منظم تمرینات را انجام دهید.
- ماهی‌های چرب را در رژیم غذایی خود بگنجانید: سعی کنید حداقل دو بار در هفته ماهی سالمون، ساردین، ماهی خال مخالی یا آنچوی بخورید. این ماهی‌ها سرشار از چربی‌های امگا 3 هستند که نشان داده است چربی کبد، GGT و تری گلیسیرید را در افراد مبتلا به NAFLD کاهش می‌دهد.
- زردچوبه یا کورکومین را در نظر بگیرید: زردچوبه یا جزء فعال آن کورکومین به کاهش آنزیم‌های کبدی در مبتلایان به NAFLD کمک می‌کند. همچنین نشان داده شده است که کورکومین باعث کاهش وزن جزئی و کاهش سایز دور کمر در افرادی که اضافه وزن یا سندرم متابولیک دارند، می‌شود. به خاطر داشته باشید که اگر داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنید، باید در مصرف زردچوبه احتیاط کنید.
درمان دارویی کبد چرب
رژیم غذایی و ورزش اولین و مهم‌ترین مداخلات برای NAFLD هستند، اما برخی از گزینه‌های دارویی نیز وجود دارد که البته حتما باید زیر نظر پزشک مصرف شوند. در اینجا برای افزایش اطلاعات شما به چند مورد از این داروها اشاره می‌کنیم:
ویتامین E
از آنجایی که استرس اکسیداتیو در ایجاد کبد چرب غیر الکلی نقش دارد، یک آنتی اکسیدان قوی مانند ویتامین E این پتانسیل را دارد که روند بیماری زمینه ای را اصلاح کند. ویتامین E با دوز بالا هم آنزیم‌های کبدی و هم ویژگی‌های NAFLD را که در بیوپسی کبد مشاهده می‌شود، حداقل در بزرگسالان بهبود می‌بخشد.
چرا ویتامین E را یک دارو و نه صرفاً یک مکمل در نظر می‌گیریم؟ هنگامی‌که ویتامین E در دوزهای بالا برای درمان NAFLD استفاده می‌شود، خطرات زیادی را به همراه دارد که باید به دقت مورد توجه قرار گیرد؛ سکته مغزی هموراژیک، سرطان پروستات، و مرگ و میر به هر علت از عوارض آن هستند.
پیوگلیتازون
این داروی دیابت نیز به طور گسترده به عنوان یک درمان برای NAFLD مورد مطالعه قرار گرفته است و نشان داده شده است که فعالیت بیماری را بهبود می‌بخشد، پیشرفت به فیبروز کبدی را کم و همچنین عوامل خطر متعدد قلبی متابولیک را هم کاهش می‌دهد.
آگونیست‌های گیرنده GLP-1
این دسته از داروهای دیابت اخیراً به دلیل قدرت سماگلوتید به عنوان یک داروی کاهش وزن در اخبار بوده است، اما این دسته به طور کلی برای NAFLD نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. نشان داده شده است که آگونیست‌های گیرنده GLP-1 باعث بهبود آنزیم‌های کبدی، کاهش نفوذ چربی سلول‌های کبدی و معکوس کردن فیبروز کبدی می‌شوند.
از آنجایی که داروهای این دسته قند خون را کاهش می‌دهند و باعث کاهش وزن می‌شوند، ممکن است یک انتخاب معقول به عنوان درمان مکمل برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و کبد چرب باشند.
سخن آخر
بیماری کبد چرب به دلیل ترکیبی از سبک زندگی و عوامل ژنتیکی رخ می‌دهد. اگر اجازه داده شود که از کبد چرب ساده پیشرفت کند، گاهی اوقات می‌تواند منجر به بیماری جدی کبد شود. خبر خوب این است که رژیم کم کربوهیدرات یا کتو می‌تواند منجر به کاهش چشمگیر چربی کبد شود و ممکن است به طور بالقوه بیماری را معکوس کند.
اگر به بیماری کبد چرب مبتلا هستید، پیشنهاد می‌کنیم همین حالا با خرید رژیم کتوژنیک مخصوص خود از برنافیت زیر نظر متخصص گامی به سوی سلامتی و تندرستی بردارید.
منابع:
onlinelibrary
