رژیم کتوژنیک معروف به “رژیم کتو” که در دهه 1920 به عنوان درمانی برای صرع ایجاد شد، یک رژیم غذایی پرطرفدار است که بر سوزاندن چربی‌ها و پروتئین‌ها تاکید می‌کند و مصرف کربوهیدرات‌ها و قندها را به شدت محدود می‌کند. از آنجا که کنترل مصرف کربوهیدرات برای مدیریت دیابت نوع 2 مهم است، به نظر می‌رسد که کتو یک رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به دیابت باشد.
متخصصین تغذیه معتقدند اگرچه رژیم کتو برای برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 موثر است، اما باید موارد بیشتری را در نظر گرفت و ممکن است برای همه افراد مناسب نباشد.مثلاً در مجموعه برنافیت، رژیم کتوژنیک برای افراد دیابتی، به طور معمول ارائه نمی‌شود. در صورت درخواست متقاضی رژیم، ابتدا با متخصصین تغذیه برنافیت مشورت و پس از اعلام نتایج آزمایش، تصمیم گیری لازم برای ارائه یا عدم ارائه رژیم کتوژنیک به فرد دارای دیابت از طرف متخصص تغذیه، اعلام می‌شود.
در این مقاله مزایا و معایب رژیم کتوژنیک را برای افراد مبتلا به دیابت بررسی می‌کنیم.
چه چیزی باعث دیابت می‌شود؟
به طور معمول، کربوهیدرات‌ها و نشاسته‌ها توسط بدن به گلوکز تجزیه می‌شوند. انسولین به گلوکز کمک می‌کند تا به سلول‌ها جذب شود تا آن را به عنوان منبع انرژی مصرف کنند. نقش دیگر انسولین مهار تولید قند در کبد است؛ اگر سطح گلوکز در خون بالاتر از حد طبیعی باشد، می‌تواند منجر به دیابت شود.
دیابت نوع 2 با مقاومت به انسولین مشخص می‌شود و با دیابت نوع 1 که یک وضعیت خودایمنی است و از تولید انسولین جلوگیری می‌کند، متفاوت است. دیابت نوع 2 اغلب به دلیل مصرف بیش از حد غذاهای شیرین ایجاد می‌شود که به موجب آن پانکراس بیش از حد انسولین تولید می‌کند تا سطح گلوکز خون را تحت کنترل نگه دارد. از آنجایی که سطح انسولین خون به طور مداوم بالا است، بدن نسبت به انسولین مقاوم می‌شود. نشان داده شده است که کتون‌ها(پایین تر توضیح می‌دهیم) که در طول رژیم کتوژنیک تولید می‌شوند، نیاز به دارو را در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 کاهش می‌دهند.
کتوز در مقابل کتواسیدوز
وقتی در مورد کتو و دیابت صحبت می‌کنیم، چند واژه وجود دارد که می‌تواند گیج کننده باشد، خصوصاً اینکه همه آنها با “کتو” شروع می‌شوند. ابتدا این چند مورد را مرور می‌کنیم:
- کتون چربی‌هایی هستند که بدن شما با تمام شدن کربوهیدرات، می‌سوزاند.
- کتوز لذتی است که هنگام رژیم کتوژنیک به دنبال آن هستید! ؛ این بدان معناست که بدن شما گلوکز دریافتی از کربوهیدرات‌ها را تمام کرده است و در عوض برای تولید انرژی، کتون می‌سوزاند.
- کتواسیدوز زمانی است که کتون‌ها بیش از حد ساخته می‌شوند و خون شما را اسیدی می‌کنند. این حالت برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 زمانی که سطح قند خون خیلی بالاست و سطح انسولین کافی نیست، بیشتر دیده می‌شود؛ اما در دیابت نوع 2 نیز ممکن است اتفاق بیفتد. علائمی که باید مراقب آنها بود عبارتند از تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، گیجی، ضعف و خستگی. کتواسیدوز مرتبط با دیابت یک وضعیت خطرناک است و با بروز علائم باید فورا به پزشک مراجعه کنید.یکی از علت هایی که برنافیت توصیه می‌کند با وجود اینکه کتوژنیک به افراد دیابتی نوع2 کمک می‌کند، این رژیم به همه افراد مبتلا به دیابت نوع 2 تجویز نشود، همین موضوع است.
رژیم کتوژنیک چیست؟
گلوکز (قند) سریع‌ترین و ساده‌ترین راه برای دریافت انرژی مورد نیاز بدن به منظور انجام کار است؛ بنابراین بدن شما ابتدا به گلوکزی که از کربوهیدرات‌ها دریافت می‌کند روی می‌آورد تا سوخت را تامین کند.
وقتی هیچ کربوهیدراتی وجود نداشته باشد، بدن شما برای دریافت انرژی مورد نیاز خود به چربی‌ها روی می‌آورد. تبدیل چربی‌ها به انرژی کار بیشتری می‌طلبد. بنابراین وقتی بدن از چربی‌ها استفاده می‌کند (در حالت کتوز یا کتوزیس)، کالری بیشتری می‌سوزانید و در نهایت وزن کم می‌کنید.
وقتی رژیم کتو دارید، غذاهای حاوی کربوهیدرات از جمله غلات و بیشتر میوه‌ها را محدود می‌کنید و در عوض پروتئین‌ها و چربی‌ها مثلاً گوشت و مغزها را افزایش می‌دهید. این بدان معناست که بدن شما به جای اینکه کربوهیدرات‌هایی را که به راحتی می‌سوزند مصرف کند، چربی را به انرژی تبدیل می‌کند. رژیم کتوژنیک در صورت رعایت صحیح می‌تواند منجر به کاهش وزن سریع شود.
اثرات رژیم کتوژنیک بر گلوکز خون و دیابت
با کاهش مصرف کربوهیدرات به نزدیک صفر، پیروی از یک رژیم کتوژنیک باعث کاهش سطح قند خون می‌شود و کتوزیس اتفاق می‌افتد. با این حال، برای افراد مبتلا به دیابت، متخصصین هشدار می‌دهند که از افت قند خون اجتناب شود. اگر در افراد مبتلا به دیابت قند خون خیلی پایین بیاید، جای نگرانی وجود دارد.
قند خون پایین به ویژه اگر از داروهای دیابت خاصی استفاده می‌کنید یا انسولین مصرف می‌کنید، یک خطر است. سطح قند خون شما باید به طور منظم کنترل شود؛ با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید که آیا تنظیمات دارویی لازم است یا خیر.
سطح گلوکز خون کمتر از محدوده طبیعی یعنی حدود 70 میلی گرم در دسی‌لیتر، هیپوگلیسمی نامیده می‌شود. این یک وضعیت بالقوه خطرناک است که به ویژه برای کسانی که مبتلا به دیابت هستند زمانی که میزان مصرف غذا و داروها نامتعادل باشد، می‌تواند اتفاق بیفتد.
علائم شامل موارد زیر است:
- ضعف یا لرزش
- پوست مرطوب یا عرق کردن
- ضربان قلب سریع
- سرگیجه
- گیجی
- بی‌ثباتی
- کابوس، رویاهای بد یا خواب ناآرام
- تاری دید
- سردرد و تشنج
آیا ارتباطی بین رژیم کتو و ایجاد دیابت وجود دارد؟
رژیم کتو شبیه گرسنگی است زیرا در آن هم سطح گلوکز و هم انسولین پلاسما پایین است. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که 1 تا 3 روز گرسنگی یا کم کردن مصرف کربوهیدرات برای کاهش نیاز به دارو به منظور کنترل دیابت نوع 2 کافی است.
چندین مطالعه روی رژیم‌های کتو نشان داده است که خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در اوایل رژیم غذایی افزایش می‌یابد. در مطالعه‌ای که توسط ETH زوریخ و بیمارستان کودکان دانشگاه زوریخ انجام شد، موش‌ها تحت یکی از دو رژیم کتوژنیک یا رژیم غذایی پرچرب قرار گرفتند. آزمایش‌های متابولیک نشان داد که سطوح غیرطبیعی گلوکز و مقاومت به انسولین در کبد موش‌هایی که از رژیم کتو تغذیه می‌کردند به میزان بیشتری نسبت به موش‌هایی که رژیم غذایی پرچرب داشتند، ایجاد شد. از آنجایی که کبد قادر به مقابله با سطوح طبیعی انسولین برای کنترل گلوکز نبود، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 نیز افزایش یافت.
در مطالعه دیگری، برای چند روز موش‌ها تحت رژیم کتوژنیک قرار گرفتند. محققان دریافتند که کبد شروع به مقاومت در برابر انسولین کرده است و موش‌ها نمی‌توانند سطح طبیعی قند خون خود را تنظیم کنند. مقاومت به انسولین نشانگر اصلی دیابت نوع 2 است. این نشان می‌دهد که رژیم کتو می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد. با این حال، این مطالعه تجزیه و تحلیل نکرد که آیا رژیم کتو در دراز مدت منجر به چاقی می‌شود یا خیر. علاوه بر این، اتیولوژی دیابت نوع 2 و علل نهایی به طور کامل شناخته نشده است.
بررسی ارتباط بین رژیم کتو و دیابت نوع 2 مهم است. علاوه بر این، روندی که طی آن رژیم‌های کم کربوهیدرات و چربی بالا با ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی منجر به مقاومت به انسولین می‌شود، ناشناخته باقی می‌ماند. برخلاف این یافته‌ها، مطالعه‌ای در سال 2018 نشان داد که رژیم کتو ممکن است اثرات دیابت نوع 2 را به جای افزایش خطرات کاهش دهد. گزارش شده است که یک رژیم کم کربوهیدرات و کتوژنیک ممکن است برای بهبود قند خون و کاهش نیازهای دارویی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 موثر باشد. محققان حدس زدند که خود مدیریتی دیابت نوع 2 ممکن است با رژیم کتوژنتیک امکان‌پذیر باشد.
ناهماهنگی در نتایج مطالعه ایجاب می‌کند که مطالعات انسانی بیشتر و به خوبی کنترل شده برای تعیین اینکه آیا رژیم کتو برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 یا در معرض خطر دیابت نوع 2 بی خطر است یا خیر، انجام شود.
آیا رژیم کتوژنیک برای افراد مبتلا به دیابت بی خطر است؟
رژیم کتوژنیک را می‌توان به طور ایمن و موثر برای برخی از افراد مبتلا به دیابت انجام داد. تعیین اینکه آیا کتو برای شما مناسب است یا خیر، بر عهده متخصص است تا با بررسی مزایا و معایب آن بهترین برنامه را به شما بدهد.
دیابت یک بیماری مادام‌العمر است، بنابراین مدیریت دیابت باید در سبک زندگی شما وارد شود. برنامه‌های غذایی محدودکننده مانند کتو اگرچه موثر است، اما از نظر پایداری انتخاب درستی نیست.
مزایای رژیم کتو برای مبتلایان به دیابت
- همان طور که گفته شد نشان داده شده است که پیروی از رژیم کتو برای مدیریت قند خون موثر است.
- رژیم کتو باعث کاهش وزن می‌شود؛ اگر مقاومت به انسولین یا BMI (شاخص توده بدنی) بیش از 30 دارید، کتو می‌تواند گزینه‌ای برای رسیدن سریع به وزن مورد نظرتان باشد.
- رژیم کتو می‌تواند منجر به کاهش وابستگی به داروهای دیابت و انسولین شود؛ به خصوص اگر با مشورت دقیق پزشک آن را دنبال کنید.
معایب رژیم کتو برای مبتلایان به دیابت
- در حین پیروی از رژیم کتو ممکن است در معرض خطر هیپوگلیسمی (قند خون پایین) قرار بگیرید؛ به خصوص اگر دوز دارو و انسولین با الگوی غذایی شما متعادل نباشد.
- به عنوان یک رژیم غذایی به شدت محدود کننده، پایبندی به کتو در دراز مدت دشوار است. رژیم غذایی یویو می‌تواند شما را از ایجاد عادات سالم طولانی مدتی که دیابت شما را به خوبی مدیریت می‌کنند، باز دارد.
- اجتناب از برخی گروه‌های غذایی ممکن است منجر به کمبود مواد مغذی شود که نیاز به مکمل داشته باشد. با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید آیا مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز است یا خیر.
- ممکن است یبوست ایجاد شود، زیرا الگوهای غذایی کتو اغلب دارای فیبر کم هستند. منابع فیبر کم کربوهیدرات یا مکمل‌های فیبر را در نظر بگیرید.
آیا کتو برای افراد مبتلا به دیابت و کلسترول بالا مفید است؟
افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر کلسترول بالا و بیماری قلبی نیز هستند. چه بخواهید کتو را امتحان کنید یا نه، باید رژیم غذایی شما برای قلبتان سالم و بدون ریسک باشد. رژیم کتو در خالص‌ترین شکل خود ممکن است لزوماً بین چربی‌های «خوب» و چربی‌های «بد» تمایز قائل نباشد. بنابراین اگرچه خوردن مقادیر زیاد کره یا چرب‌ترین تکه‌های گوشت قرمز در رژیم کتو اشکالی ندارد؛ اما ما آن را به کسی توصیه نمی‌کنیم.
به طور کلی به افرادی که مبتلا به دیابت هستند، به ویژه اگر کلسترول بالایی نیز دارند، پیشنهاد می‌شود که از برنامه‌هایی مانند رژیم مدیترانه‌ای پیروی کنند که بر میوه‌ها و سبزیجات، غلات کامل، لوبیا، آجیل و مقادیر متوسطی از مرغ بدون چربی، ماهی و لبنیات تاکید دارد. مدیریت دیابت با رژیم غذایی نیاز به یک رویکرد فردی دارد.
سخن آخر
رژیم کتوژنیک می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 که در کنترل علائم خود مشکل دارند، امید ایجاد کند. ممکن است وسوسه شوید که با یک مسیر طبیعی‌تر، مثلا از طریق تغییرات رژیم غذایی خود درمانی کنید؛ اما فراموش نکنید که ابتدا حتماً در مورد رژیم کتو با پزشک خود صحبت کنید. رژیم غذایی ممکن است سطح قند خون شما را پایین بیاورد و مشکلات بیشتری ایجاد کند، به خصوص اگر داروهای دیابت مصرف می‌کنید.
بنابراین باز هم تاکید می‌کنیم که قبل از اینکه خودتان الگوی غذایی محدودکننده را شروع کنید، باید با پزشک یا متخصص تغذیه صحبت کنید. آنها می‌توانند در مورد اینکه آیا رژیم خاصی می‌تواند در تعیین بهترین رژیم غذایی برای مدیریت بیماری کمک کنند. با استفاده از رژیم‌های تخصصی برنافیت می‌توانید ضمن بهره‌مندی از پشتیبانی حرفه‌ای، از آسیب‌ها و خطرات احتمالی رژیم در امان بمانید.
منابع:
