سندرم روده تحریک پذیر که به اختصار(IBS) هم نامیده می‌شود یک اختلال شایع روده بزرگ است که می‌تواند روی کیفیت زندگی افراد تاثیر منفی داشته باشد. تعداد افرادی که به علائم شدید این بیماری دچار هستند کم است و اغلب افراد می‌توانند با مدیریت رژیم غذایی، رعایت سبک زندگی مناسب و کاهش میزان استرس این بیماری را تحت کنترل درآورند. افرادی که به علائم شدید این بیماری دچار هستند با کمک راهکارهای درمانی و مصرف برخی داروها می‌توانند عوارض و علائم آن را بهبود بخشند.
سندروم روده تحریک پذیر دقیقا به چه معنا است و چرا بروز می‌کند؟
سندرم روده تحریک پذیر با نام‌هایی مثل کولون اسپاستیک، کولون تحریک‌پذیر، کولیت مخاطی و کولیت اسپاستیک هم شناخته شده یا بهتر بگوییم اشتباه گرفته می‌شود. این سندرم با بیماری‌های التهابی روده متفاوت است و حتی به بیماری‌های روده ارتباط مستقیم ندارد.
IBS گروهی از علائم روده‌ای است که معمولاً با هم بروز می‌کنند. علائم افراد از نظر شدت و مدت متفاوت است با این حال معمولا بین سه روز تا سه ماه دوام می‌آورد. این بیماری در مواردی می‌تواند به آسیب روده منجر شده و با آن‌که چندان شایع نیست اما فرد را درگیر می‌کند.
سندرم روده تحریک پذیر تغییری در بافت روده ایجاد نمی‌کند یا خطر ابتلا به سرطان دستگاه گوارش را افزایش نمی‌دهد اما با این وجود می‌تواند تاثیر بسیار زیادی روی زندگی فرد داشته باشد.
علائم سندروم روده تحریک پذیر چه چیزهایی است؟
علائم و نشانه‌های IBS متفاوت است اما معمولا دوامی طولانی مدت دارند. رایج‌ترین این علائم عبارتند از:
- درد شکمی، گرفتگی یا نفخ که به دفع مدفوع مربوط می‌شود
- تغییر در ظاهر حرکت روده
- تغییرات در دفعات دفع مدفوع
علائم دیگری که اغلب مرتبط هستند عبارتند از: نفخ، افزایش گاز یا مخاط در مدفوع.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر تغییر مداوم در عادات روده یا سایر علائم و نشانه‌های بیماری مشاهده شود، فرد باید به نزد پزشک خود برود. این علائم ممکن است نشان دهنده وضعیت جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ باشند. علائم و نشانه‌های جدی‌تر عبارتند از:
- کاهش وزن
- اسهال در شب
- خونریزی از رکتوم
- نارسایی کمبود آهن
- استفراغ بی دلیل
- مشکل در بلع
- درد مداومی که با دفع گاز یا حرکت روده تسکین نمی‌یابد
دلایل ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر کدام است؟
علت دقیق ابتلای افراد به این بیماری مشخص نیست، برخی از عواملی که به نظر می‌رسد در ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر نقش دارند عبارت است از:
1. انقباضات عضلانی در روده
دیواره‌های روده با لایه‌هایی از ماهیچه پوشانده شده‌اند که با حرکت غذا در دستگاه گوارش منقبض می‌شوند. زمانی که انقباضات قوی‌تر و بیشتر از حد معمول طول بکشند می‌توانند باعث گاز، نفخ و اسهال شوند. انقباضات ضعیف روده می‌تواند عبور غذا را کند کرده و منجر به سفت و خشک شدن مدفوع شود.
2. مشکلات سیستم عصبی
ناهنجاری‌های اعصاب سیستم گوارشی ممکن است باعث شود زمانی که شکم با گاز یا مدفوع پر می‌شود فرد ناراحتی یا فشار بیش از حدی را تجربه کند. ضعیف شدن هماهنگی سیگنال‌های مغز و روده می‌تواند باعث شود که بدن نسبت به تغییرات متداول فرآیند گوارش واکنش بیش از حد نشان دهد و منجر به درد، اسهال یا یبوست شود.
3. عفونت شدید و استرس
عفونت شدید سندرم روده تحریک پذیر می‌تواند پس از یک حمله شدید اسهال (گاستروانتریت) ناشی از باکتری یا ویروس به وجود بیاید. این بیماری همچنین ممکن است با مازاد باکتری در روده (رشد بیش از حد باکتری) همراه باشد.
استرس بالا در افرادی که در معرض رویدادهای استرس‌زا هستند، به ویژه در دوران کودکی، احتمال ابتلای فرد در بزرگسالی به این بیماری را افزایش می‌دهد.
4. تغییر در میکروب‌های روده
تغییر در میکروب‌های روده هم ممکن است به بروز این بیماری منجر شود، به عنوان مثال می‌توان به تغییرات در باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها که به طور معمول در روده‌ها ساکن هستند و نقش کلیدی در سلامت دارند گاهی خود عامل بروز سندرم روده تحریک پذیر می‌شوند.
تحقیقات نشان می‌دهد که سطح میکروب‌ها در بدن افراد مبتلا به IBS ممکن است با افراد سالم متفاوت باشد.
چه چیزهایی IBS را تحریک کرده و شدیدتر می‌کند؟
علائم IBS با موارد زیر تشدید شده و ممکن است مشکلات فرد را بیشتر کند:
1. غذا
نقش آلرژی یا عدم تحمل مواد غذایی خاص در IBS به طور کامل شناخته نشده است. آلرژی واقعی غذایی به ندرت باعث بروز این بیمار می‌شود اما بسیاری از افراد هنگام خوردن یا نوشیدن برخی غذاها یا نوشیدنی‌ها، مثل گندم، محصولات لبنی، مرکبات، لوبیا، کلم، شیر و نوشیدنی‌های گازدار، علائم IBS بدتری را تجربه می‌کنند.
2. فشار عصبی
اکثر افراد مبتلا به این بیماری علائم و نشانه‌های بدتر یا شایع‌تری را در طول دوره‌های افزایش استرس خود تجربه می‌کنند اما در حالی که استرس ممکن است علائم را تشدید کند، باعث ایجادشان نمی‌شود.
چه افرادی بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری هستند؟
تحقیقات نشان داده افراد دارای ویژگی‌های زیر بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری هستند:
1. جوان‌ها
افراد زیر 50 سال بیشتر از سایرین به این بیماری دچار می‌شوند.
2. خانم‌ها
در آمریکا و اغلب نقاط جهان این بیماری در بین خانم‌ها شایع‌تر از آقایان است. استروژن درمانی قبل یا بعد از یائسگی یکی از عوامل تحریک کننده این بیماری است که خطر ابتلا به آن را بالا می‌برد.
3. بیماری‌های روحی و روانی
اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان، سابقه سوء استفاده جنسی، جسمی یا عاطفی هم ممکن است شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. سندرم روده تحریک پذیر خود می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلفی مثل یبوست مزمن، اسهال یا هموروئید شود.
تحقیقات نشان داده که این بیماری کیفیت زندگی افراد را به شکل محسوسی کاهش می‌دهد. طبق این تحقیقات افراد مبتلا به این بیماری سه برابر بیشتر از سایر افراد کار روزانه خود را از دست می‌دهند. مشکلاتی مثل اختلالات خلقی و افسردگی و اضطراب پس از این بیماری به سراغ بسیاری از افراد می‌رود.
4. سابقه خانوادگی
ژن افراد ممکن است در افزایش خطر ابتلا به این سندرم نقش داشته باشد، به طور کلی عوامل مشترکی مثل محیط خانوادگی یا ترکیبی از ژن و عوامل محیطی خطر ابتلای بیماری را بیشتر می‌کند.
روش تشخیص ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر کدام است؟
گرفتگی، درد شکم، اسهال، نفخ و گاز و یبوست مهم‌ترین نشانه‌های این بیماری است، اما تشخیص آن برعهده پزشک است. برای افراد مبتلا به این سندروم غیر معمول نیست که یبوست یا اسهال داشته باشند. علائمی مانند نفخ و گاز معمولاً پس از اجابت مزاج از بین می‌روند.
علائم این بیماری همیشه پایدار نیستند. آن‌ها می‌توانند رفت و برگشت داشته باشند و فرد بیمار را کلافه کنند. با این حال، برخی از افراد هم علائم مداوم این بیماری را تجربه می‌کنند.
1. علائم بیماری در خانم‌ها
زنان ممکن است در حوالی زمان قاعدگی علائم بیشتری داشته باشند زنان یائسه نسبت به زنانی که هنوز عادت ماهانه دارند علائم کمتری نشان می‌دهند. برخی از زنان نیز گزارش کرده‌اند که علائم خاصی در دوران بارداری برای آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.
2. علائم بیماری در آقایان
علائم این سندرم در مردان مانند علائم در زنان است، با این حال، مردان علائم بسیار کمتری را گزارش کرده و کمتر به دنبال درمان هستند. درد سندرم روده تحریک پذیر ممکن است شبیه گرفتگی باشد. با این گرفتگی فرد حداقل دو مورد از تجربیات زیر را نیز خواهد داشت:
- کمی تسکین درد بعد از اجابت مزاج
- تغییر در دفعات دفع مدفوع
- تغییر در ظاهر مدفوع
پزشک ممکن است بتواند بیماری را بر اساس علائم فرد تشخیص دهد. همچنین ممکن است یک یا چند مورد از مراحل زیر را برای ردیابی سایر علل احتمالی علائم و تشخیص دقیق انجام دهد:
- ممکن است از بیمار بپرسد آیا رژیم خاصی را تجربه کرده یا گروه‌های غذایی خاصی را برای مدتی حذف کرده است تا هرگونه آلرژی غذایی را رد کند.
- آزمایش مدفوع بنویسد تا نمونه مدفوع برای رد عفونت بررسی شود.
- برای بررسی کم خونی و رد بیماری اوسلیاک دستور انجام آزمایش خون بدهد.
- دستورکولونوسکوپی بدهد.
کولونوسکوپی معمولاً تنها در صورتی انجام می‌شود که پزشک مشکوک باشد که علائم فرد ناشی از کولیت، بیماری التهابی روده (بیماری کرون) یا سرطان است.
روش‌های پیشگیری از ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر کدام است؟
برخی افراد با ایجاد تغییر در رژیم غذایی خود می‌توانند به کاهش علائم و پیشگیری از آن کمک کنند. از آن‌جا که علائم ابتلا به این بیماری در افراد مختلف متفاوت است رژیم درمانی مناسب آن‌ها هم متفاوت خواهد بود به همین دلیل بهتر است فرد به پزشک یا متخصص تغذیه مراجعه کند تا رژیم غذایی اختصاصی برای او بنویسد.
استفاده از مواد غذایی از تمام گروه‌های اساسی که بدن به آن‌ها نیاز دارد، دوری از استرس و اضطراب، مصرف زیاد آب همگی به پیشگیری از این بیماری کمک می‌کند. افراد باید از خوردن مواد غذایی که روده را تحریک می‌کنند پرهیز کنند.
راهکارهای خانگی درمان بیماری سندرم روده تحریک پذیر کدام است؟
هیچ درمان قطعی‌ای برای این بیماری وجود ندارد و هرگونه درمان یا راهکار خانگی با هدف تسکین علائم صورت می‌گیرد. در ابتدا، ممکن است پزشک یا متخصص تغذیه از فرد بخواهد که تغییرات خاصی در سبک زندگی خود ایجاد کند. این «درمان‌های خانگی» معمولاً قبل از استفاده از دارو پیشنهاد می‌شوند.
درمان‌های خانگی IBS
برخی از درمان‌های خانگی یا تغییرات سبک زندگی ممکن است به کاهش علائم IBS بدون استفاده از دارو کمک کند. نمونه‌هایی از این تغییرات سبک زندگی عبارتند از:
- شرکت در تمرینات ورزشی منظم
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار محرک روده
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر
- به حداقل رساندن استرس (گفتار درمانی ممکن است کمک کند)
مصرف پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های «خوب» که معمولاً در روده‌ها یافت می‌شوند) برای کمک به تسکین گاز و نفخ، اجتناب از غذاهای سرخ شده یا تند هم بسیار تاثیرگذار است. افراد مبتلا به این بیماری باید زمان بیشتری را برای مدیریت مواد غذایی روزانه خود صرف کنند اما این تلاش واقعا ارزشش را دارد.
اصلاح مقادیر مواد غذایی مصرفی یا حذف برخی از غذاها مانند لبنیات، فست فود، غذاهای سرخ شده، قندهای صنعتی و غیر قابل هضم و لوبیا ممکن است به کاهش علائم مختلف این سندرم کمک کند.
برای برخی افراد افزودن ادویه‌ها و گیاهان دارویی مثل زنجبیل، نعناع فلفلی و بابونه به کاهش برخی از علائم بیماری کمک کرده است.
درمان‌های دارویی سندرم روده تحریک پذیر کدام است؟
اگر علائم بیماری از طریق درمان‌های خانگی مثل تغییر سبک زندگی یا رژیم غذایی بهبود نیابد پزشک ممکن است استفاده از برخی داروها را تجویز کند. دوز دارو و نحوه مصرف آن در افراد مختلف متفاوت خواهد بود به همین دلیل افراد برای دریافت آن حتما باید به پزشک مراجعه کنند و از هرگونه خود درمانی پرهیز داشته باشند.
هنگام مراجعه به پزشک شخص باید تمام داروهایی که مصرف می‌کند را به پزشک اعلام کند و این مورد حتی شامل گیاهان دارویی و داروهای بدون نسخه هم می‌شود تا از تداخلات دارویی یا مشکلات احتمالی پیشگیری شود.
تنها چند داروی محدود برای درمان و کاهش علائم این بیماری تجویز می‌شود اغلب داروها روی کنترل اسپاسم عضلانی متمرکز هستند و داروهای ضد یبوست و ضد افسردگی هم در درمان این بیماری بکار گرفته می‌شوند.
در برخی موارد دکتر برای کاهش درد مسکن تجویز کرده و از آنتی‌بیوتیک‌ها هم کمک می‌گیرد. مصرف مواد غذایی ضد یبوست و برخی داروهای این حوزه به افرادی که با مشکل یبوست شدید دست به گریبان هستند توصیه می‌شود.
سیستم ایمنی بیش از حد حساس علائم این بیماری را تشدید می‌کند. برخی از عفونت‌های باکتری موجود در سیستم گوارش هم می‌تواند باعث ابتلای افراد به بیماری سندرم روده تحریک پذیر منجر شود.
گاهی مصرف بعضی مواد غذایی علائم بیماری را در افراد تشدید می‌کند، تشخیص آن‌ها تنها توسط خود فرد امکان پذیر است و پس از شناسایی باید از آن‌ها پرهیز کند. سندرم روده تحریک پذیر در بسیاری افراد مشاهده شده است.
این بیماری بسیار مزمن است و به دلیل آن‌که درمان قطعی ندارد در مقاطع مختلف زندگی افراد ممکن است به سراغ آن‌ها آمده و کیفیت زندگی‌شان را تحت تاثیر قرار دهد. برای مقابله با این بیماری راهکارهای خانگی بهترین انتخاب هستند، اصلاح سبک زندگی، انجام حرکت‌های ورزشی و پرهیز از غذاهای محرک روده می‌تواند علائم را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
اگر فرد احساس کرد که بهبودی در او مشاهده نمی‌شود مراجعه به پزشک لازم است تا از بروز مشکلات آتی پیشگیری شود.
