کم اشتهایی یا بی‌اشتهایی زمانی رخ می‌دهد که فرد میل طبیعی به خوردن غذا را از دست می‌دهد. عوامل مختلفی مثل بیماری‌های جسمی و روحی می‌توانند باعث بروز این حالت شوند. اگر بی‌اشتهایی فرد بیش از دو روز طول بکشد، می‌تواند باعث کاهش وزن یا سوء تغذیه شود. نداشتن اشتها همچنین می‌تواند برای هر کسی به خصوص لاغرترها و افرادی که کمبود وزن دارند کلافه کننده باشد و تلاش‌های آن‌ها برای افزایش وزن را با شکست مواجه می‌کند.
راههای افزایش اشتها در بزرگسالان کدام است و چه چیزی باعث احساس نیاز به خوردن می‌شود؟
اصطلاح اشتها برای اشاره به میل افراد به غذا خوردن بکار برده می‌شود. موارد مختلفی ممکن است در کاهش اشتهای فرد دخیل باشند. اگر اشتهای فرد به حدی کاهش بیابد که مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را دریافت نکند ممکن است به دریافت برخی از محرک‌های اشتها نیاز یابد. در اغلب موارد بزرگسالان می‌توانند با تغییر سبک زندگی اشتهای خود را تحریک کنند.
برخی از شایع‌ترین دلایل کاهش اشتها عبارتند از:
- سرطان
- اختلالات گوارشی، مانند بیماری زخم معده، GERD و کولیت اولسراتیو
- بیماری‌های مزمن مانند COPD، فیبروز کیستیک و بیماری پارکینسون
- برخی از عفونت‌های مزمن مانند HIV
- داروهایی مانند شیمی درمانی، ملین‌ها و آمفتامین‌ها
- افزایش سن و کاهش متابولیسم
- کاهش سطح فعالیت
- تغییرات هورمونی
- اختلالات روانی مانند استرس، افسردگی و اضطراب
کودکان و نوزادان معمولا به دلیل مسائلی مثل حساسیت غذایی، استرس خانوادگی و اجبار به خوردن زیاد با کاهش اشتها مواجه می‌شوند. کم اشتهایی در بزرگسالان معمولا به عادت‌های غذایی بد برمی‌گردد که به دلیل استفاده نکردن از غذاهای مختلف، استرس یا تنش هنگام صرف غذا بروز می‌کند. یافتن ریشه بی‌اشتهایی بزرگسالان نخستین قدم برای مقابله با آن است. معمولا متخصصان تغذیه با انجام برخی آزمایش‌ها وضعیت سلامت جسمی فرد را ارزیابی کرده و اگر بیماری خاصی مثل کم کاری تیروئید تشخیص داده نشود سعی می‌کنند با برنامه غذایی مناسب اشتهای فرد را افزایش داده و بهبود بخشند.
ویتامین‌ها و پروتئین‌های موثر در افزایش اشتها کدامند؟
ویتامین‌ها، مواد معدنی و گیاهان دارویی ممکن است در تحریک اشتها موثر باشند. در برخی موارد، دیده شده درمان کمبود ویتامین و مواد معدنی که بر اشتها تأثیر می‌گذارند باعث افزایش اشتها و وزن‌گیری افراد شده است. مکمل‌هایی که ممکن است مصرف آن‌ها به بهبود وضعیت اشتهای افراد کمک کند عبارتند از:
1. فلز روی
کمبود روی می‌تواند باعث تغییر طعم غذاها برای فرد و بی‌اشتهایی شود. مکمل روی یا مولتی ویتامین حاوی روی برای اکثر بزرگسالان بی‌خطر هستند. والدین باید قبل از دادن مکمل به کودکان خردسال با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنند.
2. تیامین
کمبود تیامین که به عنوان ویتامین B1 نیز شناخته می‌شود، می‌تواند باعث افزایش مصرف انرژی در حالت استراحت یا میزان کالری سوزی در هنگام استراحت شود. کاهش اشتها وکاهش وزن از دیگر عوامل کم وزنی و بی‌اشتهایی است، مکمل تیامین برای اکثر بزرگسالان بی‌خطر است. باید قبل از دادن مکمل به کودکان خردسال با پزشک مشورت کرد.
3. روغن ماهی
روغن ماهی می‌تواند اشتها را تحریک کند. همچنین ممکن است هضم غذا را راحت‌تر کند و احساس نفخ یا سیری را که می‌تواند فرد را از خوردن باز دارد برطرف سازد. روغن ماهی معمولاً برای هر بزرگسالی که به ماهی حساسیت ندارد، بی خطر است. خوب است که قبل از دادن مکمل به کودکان بسیار خردسال با پزشک مشورت شود.
مصرف مکمل امگا ۳ هم می‌تواند به افزایش اشتها کمک کند، محققان اثبات کردند که این مکمل غذایی اشتها آور است و مصرف آن در مواردی باعث افزایش وزن مصرف کننده شده است.
تقویت اشتها و افزایش اشتهای طبیعی به چه صورت امکان پذیر است؟
با تغییر سبک زندگی می‌توان به راحتی اشتهای افراد سالم که بیماری خاصی ندارند را تقویت کرد و از مصرف داروها و مکمل‌ها بی‌نیاز ساخت:
1. ورزش
ورزش منظم با افزایش انرژی مصرفی روزانه می‌تواند به بیشتر شدن اشتها کمک کند.
2. صرف غذا با دوستان و در شرایطی لذت بخش
صرف غذا با دوستان و خانواده وعده‌های غذایی را لذت بخش‌تر می‌سازد، همچنین غذا خوردن در حین تماشای یک برنامه مورد علاقه خوردن آن را به یک تفریح جذاب تبدیل می‌کند. اگر افراد در طول وعده غذایی خود اوقات خوبی داشته باشند، ممکن است بیشتر بتوانند بخورند.
3. تغییر منوی غذایی و مصرف خوراکی‌های محبوب
برخی از افراد داشتن یادداشت روزانه غذایی را برای پیگیری پیشرفت خود و اطمینان از دریافت کالری کافی مفید می‌دانند. باید برای وعده‌های غذایی وقت گذاشت. اگر خوردن سه وعده غذایی کامل در روز برای فرد سخت است، می‌تواند سعی کند غذای خود را به پنج یا شش وعده کوچک‌تر در روز تقسیم کرده و بخورد. هنگام تلاش برای افزایش اشتها، مهم است افراد وعده‌های غذایی خود را حذف نکنند.
4. دریافت کالری اضافه از طریق نوشیدنی
نوشیدنی‌های حاوی کالری مانند شیک‌های پروتئینی، اسموتی‌های میوه، شیر و آبمیوه می‌توانند کمک کنند افراد کالری دریافتی روزانه خود را افزایش دهند. فقط شخص باید مطمئن شود که به سراغ نوشیدنی‌های مغذی می‌رود و از نوشیدن نوشیدنی‌های حاوی کالری مضر مانند نوشابه خودداری کند.
برای افزایش اشتها چه بخوریم؟
افرادی که اشتهای کمی دارند معمولا تمایل دارند با خوردن آب نبات، شیرینی، چیپس، بستنی و محصولات فرآوری شده وزن خود را افزایش دهند. اگرچه این نوع غذاها ممکن است اشتها آور به نظر برسند و حاوی مقدار زیادی کالری هستند اما مواد مغذی کمی دارند و مصرف آن‌ها حتی برای افراد لاغر هم فایده چندانی ندارد.
این افراد برای افزایش وزن بهتر است روی مواد مغذی مفید مثل پروتئین و چربی‌های سالم که برای بدن مفید هستند تمرکز کنند. به عنوان مثال به جای بستنی فرد می‌تواند یک فنجان ماست یونانی ساده بخورد و برای شیرینی کمی توت و دارچین به آن اضافه کند.
به جای خوردن پیتزا افراد برای افزایش وزن می‌توانند پیتزا را در خانه و با سبزیجات مفید و مقداری پروتئین سالم بپزند. راه حل دیگر برای افزایش اشتها و اطمینان از این‌که فرد در طول روز به اندازه کافی غذا می‌خورد آن است که غذاهای روزانه را طوری تهیه کند که کالری بیشتری داشته باشند.
مصرف مواد غذایی سالم پرکالری مثل کره، روغن زیتون و شیر یکی از این راهکارها است. تخم مرغ را با کره بپزد، روغن زیتون و آووکادو به سالاد خود اضافه کند، کره بادام زمینی را به عنوان میان وعده استفاده کند، افزودنی‌های مفید مثل میوه خشک، آجیل و خشکبار را به عنوان میان وعده بخورد. میوه‌هایی مانند موز، سیب و پرتقال، تنقلات سالم و شور مثل ذرت بو داده هم از مواد غذایی اشتها آور و مفید هستند.
به این ترتیب لازم نیست فرد برای افزایش وزن خود را به درد سر بیاندازد بلکه با اصلاح روش طبخ غذاها می‌تواند کالری دریافتی بیشتری داشته باشد. ترشیجات، شربت افرا و گشنیز هم از مواد غذایی طبیعی اشتها آور هستند که افراد می‌توانند در وعده‌های غذایی خود بگنجانند تا قادر باشند بیشتر غذا بخورند.
روش‌های سالم برای افزایش اشتها کدام است؟
برخی افراد به صورت ژنتیک و از بدو تولد علاقه خاصی به غذا ندارند که باعث عدم وزن گیری و لاغری آن‌ها می‌شود. در مقابل عده‌ای هم در پی رژیم‌های غذایی نادرست و ترس از چاقی از خوردن غذا پرهیز می‌کنند و به بیماری بی‌اشتهایی و لاغری مبتلا می‌شوند.
کاهش اشتها اگر بیش از چند روز طول بکشد و روی وزن افراد تاثیر داشته باشد باید درمان شود در غیر این صورت به سوء تغذیه منجر می‌شود. سالم‌ترین راهکار برای افزایش اشتها اصلاح سبک زندگی و مصرف مواد غذایی اشتها آور است.
مصرف صبحانه یک راهکار عالی و موثر است که بسیاری آن را جدی نمی‌گیرند، این وعده غذایی مهم باعث می‌شود ارگان‌های بدن فعال شوند و اشتهای فرد افزایش پیدا کند.
گاهی افراد خود را مجبور می‌کنند برخی مواد غذایی که دیگران گفتند برای آن‌ها مفید است را مصرف کنند و این باعث دلزدگی از خوردن می‌شود. بهترین راهکار این است که افراد سالم مواد غذایی مورد علاقه خود را بخورند و برای آماده سازی غذا وقت بگذارند. اگر ظاهر غذا زیبا باشد فرد انگیزه و علاقه بیشتری به مصرف آن پیدا می‌کند.
مصرف ادویه‌ها مختلف هم می‌توانند در افزایش اشتهای افراد اثر گذار باشد، فلفل سیاه، زرد چوبه، زنجفیل، دارچین، رازیانه، گشنیز و دارچین به هضم غذا کمک کرده و اشتها آور هستند، افراد با اضافه کردن آن‌ها به وعده‌های غذایی خود می‌توانند معده خود را تحریک کنند.
پرهیز از خوردن آب و مایعات پیش از وعده‌های غذایی اصلی هم بسیار مهم است، مایعات معده را پر کرده و اشتها را کاهش می‌دهند. کاهش مصرف فیبر هم بسیار مهم است، رژیم‌های غذایی پر فیبر سرعت سیری را بالا می‌برد و فرد غذای کمتری صرف می‌کند. افرادی که در پی افزایش وزن هستند بهتر است به سراغ مواد غذایی فیبردار کمتری بروند و مصرف آن را در طول روز محدود کنند.
استفاده از برخی مکمل‌ها و داروهای افزایش وزن که از سوی سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت تایید شده هم می‌تواند در برخی موارد به افزایش وزن کمک کند. مصرف این مواد باید با دقت و حساسیت انجام شود و بدون توصیه پزشک نباید به سراغ این مواد مکمل رفت.
اشتها آورهای طبیعی و صنعتی چه فرقی با یکدیگر دارند و کدام بهتر هستند؟
برخی تصور می‌کنند داروهای گیاهی بدون ضرر هستند و برای افزاش وزن اشتها آورهای طبیعی مختلفی را مصرف می‌کنند. این درحالی است که همین گیاهان دارویی اگر بدون دقت مصرف شوند ممکن است باعث مشکلات کلیوی شده و برای بیماران کبدی مضر هستند.
هیچ اشتها آور طبیعی یا صنعتی نباید بدون تجویز پزشک یا مشورت با متخصص تغذیه نباید مصرف شود. در اینجا به برخی از گیاهان دارویی که ممکن است به افزایش اشتها کمک کند اشاره می‌کنیم.
1. شیرین بیان
مصرف ۳ بار جوشانده شیرین بیان در روز می‌تواند به افزایش اشتها کمک کند، باید مقدار کمی ریشه گیاه را در یک فنجان آب جوش ریخت و پس از ۵ دقیقه مصرف کرد.
2. بابونه
نوشیدن روزانه ۱ فنجان دمنوش بابونه به افزایش اشتها و سلامت عمومی بدن کمک می‌کند.
3. ریشه قاصدک
این گیاه به رفع یبوست که یکی از عوامل اصلی کاهش اشتها است کمک بسیاری می‌کند و برای رفع مشکلات گوارشی بسیار مفید است، ریشه قاصدک را می‌توان به صورت جوشانده مصرف کرد. نوشیدن ۳ فنجان از این نوشیدنی در روز بلامانع است.
برخی داروها مثل Dronabinol (مارینول)، (Megace) مژسترول و اکساندرولون Oxandrin تاییدات بین المللی را دریافت کردند و در افزایش اشتها موثر هستند اما مصرف آن‌ها تنها در موارد خاص توصیه می‌شود و نباید بدون نظر پزشک مصرف شوند. شربت‌های افزایش اشتها که برای بزرگسالان و کودکان تهیه شده و در بازار موجود است هم می‌توانند مفید باشند اما بدون توصیه متخصص نباید آن‌ها را مصرف کرد و هر فرد بسته به شرایط جسمی خود باید دستور مصرف اختصاصی خود را از پزشک یا متخصص تغذیه دریافت کند.
اشتباهاتی که افراد هنگام تلاش برای افزایش اشتها مرتکب می‌شوند کدام است؟
یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی که افراد هنگام تلاش برای افزایش وزن مرتکب می‌شوند توجه به توصیه‌های دوستان، آشنایان و اقوام است، روش‌های پیشنهادی افراد غیر متخصص ممکن است سلامت فرد را تهدید کرده و مشکلات جدی برای او ایجاد کند که باعث شود کیفیت زندگی شخص سال‌ها با مشکل مواجه شود.
اجبار فرد کم اشتها به خوردن مواد غذایی تنها باعث افزایش استرس او شده و ممکن است منجر به استفراغ یا آسیب به معده او شود. بی‌اشتهایی در هر فرد دلیل خاص جسمی یا روانی دارد که قبل از هر اقدامی باید شناسایی شده و باید برطرف شود.
کمک گرفتن از یک متخصص تغذیه باعث می‌شود متخصص ریشه مشکلات او را شناسایی کرده و با ارائه یک رژیم غذایی اختصاصی و متناسب با نیاز فرد افزایش وزن با باثباتی را در پی داشته باشد.
مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مداومت در برنامه غذایی افزایش وزن در این افراد بسیار مهم است، افزایش وزن یک برنامه طولانی مدت خواهد بود، متاسفانه برخی افراد خیلی زود صبر خود را از دست می‌دهند و رژیم‌شان را ترک می‌کنند به این ترتیب نمی‌توانند نتایج دلخواه را مشاهده کنند.
افزایش ناگهانی حجم غذا نه تنها به افزایش وزن کمک نمی‌کند بلکه ممکن است باعث بروز بیماری‌های مختلفی در فرد شود، متخصصان توصیه می‌کنند افراد مواد غذایی کم حجم و پرکالری که برای بدن مفید هستند را بخورند و همچنین با اصلاح سبک زندگی خود از هدر رفتن انرژی و کالری‌های دریافت روزانه پرهیز کنند. افرادی که در پی افزایش وزن هستند در طول روز باید بیش از کالری‌هایی که می‌سوزانند کالری دریافت کنند.
