سردرد در رمضان بسیار مرسوم است و علائمی مشابه سردردی که هنگام استرس و عصبانیت تجربه می‌شود دارد. درجه این درد معمولا خفیف یا متوسط بوده و با فشار مداوم دوطرف سر همراه است. سردرد در رمضان بیشتر هنگام افطار بروز می‌کند و روزهای اول روزه‌داری بیشتر از سایر اوقات ماه دیده می‌شود. ساعت طولانی غذا نخوردن احتمال ایجاد درد در ناحیه سر را بالا می‌برد و خطر بروز این مشکل در افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مثل میگرن دارند هم بیشتر از سایرین است. در این مطلب برنافیت به ریشه یابی این درد می‌پردازیم و راهکارهای برای مقابله با آن ارائه می‌کنیم.
سردرد رمضان چیست و چه علتی دارد؟
طبق یک تحقیق که چند سال قبل انجام شده ۴۰ درصد از روزه‌داران این مشکل را در طول ماه مبارک رمضان تجربه می‌کنند که در اغلب موارد خیلی سخت نیست و می‌توان ضمن انجام فعالیت‌های روزانه با آن کنار آمد. عوامل متعدد می‌تواند در بروز این مشکل نقش داشته باشد در این جا به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. هیپوگلیسمی (افت قند خون)
کاهش ناگهانی قند خون بیشتر بین افراد مبتلا به دیابت مرسوم است اما در طول ماه رمضان که افراد ساعت‌های طولانی از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کنند به یک پدیده شایع در بین روزه‌داران تبدیل می‌شود.
یکی از علائم عمده و آشکار این بیماری سردرد است، علاوه بر این فرد امکان دارد فرد احساس گیجی و سنگینی داشته باشد، بینایی او کمی مختل شود و خواب آلودگی را هم تجربه کند. بهترین راهکار برای مقابله با این وضعیت آن است که پس از افطار فرد مواد غذایی حاوی قند صرف کند. البته این به آن معنا نیست که در مصرف قند افراط شود بلکه باید اعتدال را رعایت کرد تا ضمن رفع مشکل افت قند به سلامت فرد آسیبی وارد نشود.
2. کمبود کافئین
بدن علاقه‌مندان و طرفداران سرسخت قهوه و مواد غذایی حاوی کافئین به این ماده عادت می‌کند و در اوایل ماه رمضان امکان دارد سردرد و بی‌قراری را تجربه کنند. کمبود کافئین ممکن است باعث شود فرد عصبی شده و در کنار مشکل سردرد با کاهش آستانه تحمل مواجه شود.
بهترین راهکار مقابله با این نوع سردرد آن است که فرد قبل از آغاز ماه مبارک میزان مصرف قهوه و سایر مواد غذایی حاوی کافئین را کاهش دهد تا در طول روزه‌داری با مشکلات کمتری مواجه شود.
قهوه تلخ کالری زیادی ندارد و افراد می‌توانند هنگام سحر برای کسب انرژی روزانه و کاهش خطر سردرد یک فنجان قهوه نوش جان کنند. فراموش نکنید ترکیب قهوه با شکر و شیر کالری آن را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
3. کم‌آبی بدن
یکی دیگر از علت‌های مرسوم سردرد در رمضان که بسیار شایع است کم‌آبی بدن است. انسان در طول روز به مصرف یک و نیم لیتر آب نیاز دارد، روزه‌داری، گرمای هوا و شرکت در فعالیت‌های روزمره ممکن است نیاز بدن به این ماده حیاتی را افزایش داده و فرد با کم‌آبی مواجه شود.
بیشتر حجم مغز انسان از آب تشکیل شده و به همین دلیل میزان آن در سلامت این عضو نقش کلیدی دارد. وقتی مغز تشخیص دهد که ذخیره آب بدن رو به کاهش است خیلی سریع عکس العمل نشان می‌دهد.
بدن در طول دوره روزه‌داری با کمبود آب مقابله کرده و به صورت طبیعی برای مبارزه با این مشکل به تولید هیستامین می‌پردازد تا از مغز به خوبی محافظت کند. هیستامین یک آمین زیستی است که سیستم ایمنی بدن به صورت خودکار آن را آزاد می‌کند.
این ماده فشار خون را بالا می‌برد و به بدن این امکان را می‌دهد که عوامل تهدید کننده سلامت مقابله کند. این ماده در بدن ایجاد درد و خستگی می‌کند. دوری از فشار و استرس بهترین راهکار برای مقابله با این نوع سردرد است، افرادی که به اندازه می‌خوابند معمولا در ماه رمضان کمتر با این نوع سردرد مواجه می‌شوند.
4. تغییر در عادات روزمره
بدن به یک برنامه منظم و مصرف سه وعده غذایی و میان‌وعده عادت دارد، در طول ماه مبارک این روتین برهم می‌خورد که می‌تواند با عوارضی مثل سردرد همراه باشد. متخصصان توصیه می‌کنند که فرد پیش از آغاز این ماه به شکل تدریجی عادت‌های غذایی خود را کمرنگ کرده و میان‌وعده‌‌ها را حذف کند تا بدن بتواند به تدریج با شرایط جدید هماهنگ شود. سردردهایی از این دست معمولا در روزهای اول رمضان دیده می‌شوند و به مرور با عادت کردن بدن به شرایط جدید رفع می‌شوند.
5. کمبود خواب
بسیاری افراد عادت دارند شب‌ها تا دیروقت بیدار بمانند و در روز ساعت‌های طولانی‌تری می‌خوابند، در ماه مبارک رمضان که برای سحری بیدار می‌شوند میزان خواب آن‌ها کاهش یافته و با مشکل سردرد مواجه می‌شوند.
کم‌خوابی مشکلات دیگری مثل عدم تمرکز، بی‌حالی و خستگی هم به همراه می‌آورد. فرد برای کاهش سردرد در رمضان باید حداقل ۷ ساعت بخوابد، زودتر به رختخواب رفتن راهکار خوبی است که از مشکلات بسیاری مثل سردرد روزه‌داران پیشیگیری می‌کند.
6. شرایط محیطی
عوامل محیطی مختلف در طول رمضان می‌تواند سردرد را تشدید کند. گرما، سرو صدا، آلودگی هوا، ترافیک، استرس، مشکلات رفت و آمد همگی می‌توانند باعث سردرد شوند و در طول رمضان ممکن است روزه‌داری با شرایط محیطی، ترکیبی برای بروز سردرد آزاردهنده باشند.
بهترین راهکار برای پیشگیری از این مشکل آن است که فرد تا حد ممکن تردد در خارج از خانه یا محیط کار را کاهش دهد و از عواملی که ممکن است باعث بروز سردرد شوند دوری کند.
7. بیماری زمینه‌ای
افرادی که در روزهای معمول سال با سردرد مواجه می‌شوند مثل سردردهای عصبی یا میگرنی بیش از سایرین ممکن است سردرد در رمضان را تجربه کنند. البته هستند افرادی که هیچ بیماری زمینه‌ای یا تجربه سردردی ندارند اما در طول دوره روزه‌داری این درد را تجربه می‌کنند.
فشار خون بالا یا پایین و کم خونی هم از دیگر عواملی است که امکان دارد باعث سردرد در رمضان شوند. متخصصان توصیه می‌کنند افراد قبل از شروع این ماه به پزشک مراجعه کنند تا در صورت وجود این مشکلات راهکارهای درمانی برای مقابله و پیشگیری از سردرد را دریافت کنند.
مهم‌ترین علائم سردرد در رمضان کدام‌ها هستند؟
سردرد بعضی افراد تا پایان ماه رمضان ادامه دارد و برخی تحقیقات نشان می‌دهد که طول زمان روزه داری روی دفعات سردرد تاثیر مستقیم دارد. سردرد در رمضان ممکن است علائم مختلفی داشته باشد و افراد معمولا به اشکال متفاوتی آن را تجربه می‌کنند اما شایع‌ترین علائم آن عبارت است از:
- درد در پیشانی و گیجگاه
- بدون ضربان در ناحیه درد
- خفیف تا متوسط
- شبیه دردهای عصبی و میگرنی
- بی‌حالی و بی‌حسی
- بی‌قراری و تنش
- درد در ناحیه پشت چشم
- گاهی همراه با تهوع
- سرگیجه یا سبکی سر
- تعریق
- سنگینی و گرفتگی
گاهی در موارد معدود این درد با چند علامت دیگر ترکیب شده و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طور کلی این نوع سردرد خیلی طول نمی‌کشد و با کمی استراحت، بستن چشم و یک چرت کوتاه برطرف می‌شود.
بهترین راهکار این است که فرد ذهن خود را از تمرکز روی درد منحرف کند و سعی داشته باشد با مشغول کردن خود مانع از تشدید مشکل شود. در این شرایط تحرک زیاد، قرار گرفتن در معرض تابش نور خورشید یا انجام کارهایی که به تمرکز زیاد نیاز دارد توصیه نمی‌شود.
برای مقابله با سردرد در رمضان چه باید کرد؟
خبر خوب این است که در اغلب موارد می‌توان سردرد در رمضان را بدون شکستن روزه و مراجعه به پزشک کنترل کرد. متخصصان تغذیه مصرف حجم بالای قند در افطار را توصیه نمی‌کنند اما می‌توان برای از بین بردن سردرد و افزایش سطح قند خون از کربوهیدرات‌های پیچیده مثل غلات کامل که سطح گلوکز خون را افزایش می‌دهند و به افزایش انرژی فرد کمک می‌کنند استفاده کرد.
مصرف کربوهیدرات‌های ساده مثل شکر خالص قند خون را خیلی سریع بالا می‌برد و این علاوه بر تهدید سلامتی فرد ممکن است باعث بروز سردرد در رمضان هم شود. مصرف آب و مواد غذایی حاوی آب زیاد هم به روزه‌دار کمک می‌کند در طول روز بدن خود را هیدراته نگه داشته از بروز سردرد پیشگیری می‌کند.
برنامه ریزی داشتن به ویژه برنامه خواب و استراحت مشخص هم برای حفظ سلامت عمومی فرد، پیشگیری از درد گرفتن سر و حتی حفظ سلامت پوست مفید است. اگر اقدامات پیشگیرانه مانع بروز این مشکل نشدند ممکن است فرد به مداخله پزشکی، مصرف مسکن و راهکارهای درمانی نیاز پیدا کند. گاهی پزشکان درمان‌های تکمیلی برای افراد مبتلا به میگرن تجویز می‌کنند که روزه گرفتن را برای آن‌ها امکان پذیر می‌کند.
راهکارهای زیر می‌توانند به مقابله با سردرد در رمضان کمک کنند:
1. پرهیز از پرخوری در هنگام افطار، پرخوری هنگام افطار باعث می‌شود گردش خون بالا برود، معده پس از ساعت‌های طولانی غذا نخوردن به یکباره پر شود و در نتیجه سردرد وحشتناکی بروز پیدا می‌کند.
2. افرادی که قبل افطار از سردرد رنج می‌برند بهتر است روزه خود را با خرما باز کنند زیرا هضم آن برای معده آسان است و مقدار متعادلی قند را برای بازیابی قوا به بدن می‌رساند.
3. در بین افطار تا سحر لازم است فرد حدود ۸ لیوان آب بنوشد و از مصرف نوشابه گازدار و مواد غذایی حاوی کافئین پرهیز کند.
4. افراد شاغل بهتر است پس از خوردن سحری به ویژه با معده پر نخوابند، این کار علاوه بر این که به سیستم گوارش فرد آسیب وارد می‌کند ممکن است باعث بیدار شدن با استرس فرد همراه باشد که موجب سردرد می‌شود.
5. سحری را به هیچ عنوان نباید ترک کرد، در کنار آن باید از پرخوری هم پرهیز کرد. این کار خطر بروز سردرد در رمضان را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
6. افرادی که در طول روزه‌داری سردرد را تجربه می‌کنند خوب است پای خود را در آب گرم بگذراند، یک دستمال مرطوب یا خنگ روی چشم خود بگذارند و به آن استراحت بدهند. معمولا این کار حس بهتری به فرد می‌دهد.
7. با این که دلیل علمی خاصی برای این ادعا وجود ندارد اما برخی سردرد در رمضان را با کاهش دریافت نیکوتین افراد سیگاری مرتبط می‌دانند. افرادی که مصرف سیگار بالایی دارند بهتر است قبل از آغاز ماه مبارک میزان مصرف خود را پایین بیاورند تا خطر بروز سردرد را کاهش دهند.
8. کاهش مصرف فست فود و غذاهای سرخ کردنی که برخی از عاشقان این مواد غذایی که در ماه رمضان هم از آن دست نمی‌کشند می‌تواند به کاهش سردرد در رمضان کمک کند. ساعت‌های مجاز مصرف غذا در این ماه کاهش می‌یابد و در این مدت نباید معده را با غذاهای سنگین و ناسالم پرکرد که هضم آن برای بدن دشوار است.
9. بسیاری افراد گزارش کردند که دراز کشیدن و خوابیدن راهکار عملی خوبی برای مقابله با سردردهایی است که در ماه رمضان تجربه می‌کنند.
10. متخصصان و کارشناسان تغذیه تاکید دارند که روزه‌داران برنامه غذایی خود را در ماه مبارک رمضان به نحوی تنظیم کنند که آب و مواد مغذی به صورت کامل به بدن فرد برسد، انجام حرکات ورزشی سبک هم می‌تواند به حفظ سلامت فرد در طول این ماه کمک کند.
سردرد در رمضان چه زمانی به مداخله پزشکی نیاز دارد؟
اگر ادامه روزه‌داری برای فرد دشوار شد باید با پزشک خود مشورت کند تا راهکارهایی برای تسکین درد ارائه کند یا فرد را از روزه گرفتن باز دارد. اگر سردرد پس از افطار ادامه پیدا کرد یا تشدید شد فرد باید سریعا به پزشک مراجعه کند.
گاهی لازم است فرد مورد معاینه کامل قرار بگیرد تا ریشه درد او تشخیص داده شود. در موارد فرد باید از داروهای کمکی برای کاهش شدت درد و درمان آن استفاده کند. گاهی استفاده ازداروی ضد التهاب غیر استروئیدی NSAID در سحر و پیش از آغاز روزه تجویز می‌شود. قرص ناپروکسن هم گزینه دیگری است که گاهی از سوی پزشکان در اختیار این افراد قرار می‌گیرد. یک دوز ۵۰۰ میل‌گرم این دارو پیش از شروع روزه‌داری برای افراد واجد شرایط قابل استفاده است. بهتر است از مصرف خودسرانه دارو و مسکن پرهیز کرد چرا که ممکن است برای بدن مضر باشد یا با سایر داروهای مصرفی فرد تداخل داشته باشد.
سردرد در رمضان می‌تواند شبیه سردرد عصبی باشد. متخصصان دلایل مختلفی برای بروز آن ذکر می‌کنند و کسی دقیقا نمی‌داند که چه ارتباطی بین غذا نخوردن و بروز سردرد وجود دارد. به نظر می‌رسد این نوع درد در ماه رمضان بین افرادی که سابقه سردرد دارند بیشتر شایع است. بهترین راهکار برای مقابله با این درد برنامه ریزی مشخص برای صرف غذا و استراحت در ماه مبارک است. در عین حال لازم است فرد مراقب میزان مصرف کافئین خود هم باشد.
