یکی از شکایت‌های رایج در میان روزه‌دارانی که در ماه مبارک رمضان باید با دیگران کار کنند و معاشرت داشته باشند بوی بد دهان است. به این بو در اصطلاح پزشکی هالیتوز می‌گویند و برای توصیف بوی نامطبوع قابل استنشاق از دهان بکار گرفته می‌شود. بوی بد دهان در ماه مبارک رمضان می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس، احساس ناامنی در روابط اجتماعی و میان‌فردی شود. این بوی نامطبوع سومین دلیل رایج مراجعه بیماران به دندانپزشک است؛ به نظر شما برای کاهش یا از بین بردن بوی بد دهان هنگام روزه داری چه باید کرد؟ در این مطلب برنافیت ابتدا به بررسی علل این مشکل می‌پردازیم و سپس راهکارهای عملی برای آن ارائه می‌کنیم.
بوی بد دهان در ماه رمضان از کجا نشات می‌گیرد؟
بوی بد دهان اغلب نتیجه عملکرد باکتری‌های خاصی است که در حفره دهان زندگی می‌کنند و بقایای غذا را به گازهای بدبو یا ترکیبات گورگردی فرار تجریه می‌سازند. در بیشتر موارد (۸۵ تا ۹۰ درصد) منشا بوی بد از خود دهان است.
در ۵ تا ۱۹ درصد موارد این بود از بینی و سینوس‌ها و در ۳ تا ۵ درصد از لوزه‌ها نشات می‌گیرد. در موارد خیلی معدودی این بو ناشی از بیماری‌های ستستماتیک مانند GORD (بیماری ریفلاکس معده به مری) یا عفونت H-pylori است.
تصور می‌شود که بوی بد دهان عمدتا از پشت زبان منشا می‌گیرد. باکتری‌های زیادی به صورت طبیعی در این ناحیه یافت می‌شوند و تا جایی که زندگی آنها مختل نشود آسیبی به بدن نمی‌رسانند.
این بخش زبان خشک است و معمولا به خوبی تمیز نمی‌شود به همین دلیل باکتری‌ها این ناحیه را انتخاب می‌کنند و از بقایای غذاها، سلول‌های اپیتلیال مرده و مخاط بینی PND تغذیه می‌کنند.
این ناحیه همه امکانات لازم برای زیست باکتری‌های بی‌هوازی را یک جا دارد. بیش از ۶۰۰ نوع باکتری در دهان یک انسان زندگی می‌کنند که بسیاری از آنها بوی بدی به وجود می‌آورند. سایر بخش‌های دهان هم ممکن است در ایجاد بوی نامطبوع نقش داشته باشند اما هیج کجا به اندازه پشت زبان مقصر نیست! فاصله‌های بین دندانی و زیر لثه هم از دیگر نواحی دهان هستند که می‌توانند عامل ایجاد بوی نامطبوع دهان باشند. دندان خراب، زخم، آبسه یا عفونت‌های دهانی هم می‌توانند ایجاد بو کنند.
مهم‌ترین علل بوی بد دهان در ماه رمضان کدام است؟
برای بوی نامطبوع دهان در ماه رمضان علل زیادی می‌توان ذکر کرد، در این جا به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
1. عدم رعایت بهداشت دهان
علت شماره یک بوی بد دهان در ماه مبارک رمضان عدم رعایت بهداشت دهان و دندان است. اگر هر فردی دو بار در طول روز مسواک بزند، نخ دندان کرده و از دهان شویه استفاده کند باکتری‌ها به صورت طبیعی شسته شده و میزان آنها کاهش می‌یابد.
به این ترتیب بوی بد به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت. عدم رعایت بهداشت دهان باعث افزایش تعداد باکتری‌های موجود در دهان، پلاک‌های اطراف دندان‌ها و بیماری‌های مختلف لثه خواهد شد. رعایت بهداشت دهان و دندان برای پیشگیری از این بیماری‌ها و حفظ سلامت عمومی بدن ضروری است.
2. خشکی دهان
شدت بوی دهان به رژیم غذایی و میزان خشکی دهان ارتباط مستقیم دارد. در طول ماه رمضان که بدن چند ساعت آب و غذا دریافت نمی‌کند این بوی نامطبوع قوی‌تر شده بیشتر به مشام می‌رسد.
بزاق یک دهانشویه طبیعی است که انسان از بدو تولد آن را با خود همراه دارد. برخی مواد آنتی باکتریال در بزاق وجود دارد و مواد مغذی موجود در این مایع مثل آهن باکتری‌ها را می‌کُشد. این مایع طبیعی باقی مانده غذا را در دهان پاک می‌کند و بوی نامطبوع را از بدن خارج می‌کند.
در طول روزه‌داری که افراد ساعت‌ها از خوردن و آشامیدن امتناع می‌کنند، میزان بزاق کاهش یافته و دهان خشک می‌شود. در این وضعیت سلول‌های مرده و باکتری‌ها می‌توانند روی زبان، لثه‌ها و داخل گونه جمع شوند.
سلول‌های مرده به مرور می‌پوسند و این فرآیند بوی نامطبوع زیادی تولید می‌کند که تنفس آن را تشدید می‌کند. پس از افطار و به محض اینکه فرد خوردن و آشامیدن را شروع می‌کند غده‌های بزاق تحریک شده و تشرح می‌کنند، سلول‌های مرده و باکتری‌ها شسته شده و بوی بد هم کم می‌شود.
3. بیماری و مشکلات داخلی بدن
در اغلب موارد بوی نامطبوع موقتی است و بعد از برطرف شدن مشکل رفع می‌شود اما اگر مشکل با مراجعه به دندانپزشک رفع نشد و پس از افطار هم شدت آن کاسته نشد ممکن است یک بیماری منشا آن باشد. عوارض جانبی مصرف دارو، دیابت، سرطان و درمان‌های پس از آن هم روی خشکی و بوی نامطبوع دهان تاثیر دارند.
4. سیگار کشیدن
مصرف دخانیات می‌تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم باعث بوی بد دهان شود. باقی ماندن ذرات دود در گلو و ریه‌ها می‌تواند بوی نامطبوعی ایجاد کند. جویدن تنباکو هم باعث بد بو شدن دهان می‌شود، مواد شیمیایی موجود در تنباکو و دود آن در طول روزه‌داری هم ممکن است داخل دهان باقی بمانند و بوی بد ایجاد کنند.
این مواد همچنین ممکن است باعث خشکی دهان شده و به شکل غیر مستقیم روی ایجاد بوی دهان تاثیر بگذارند. در ماه رمضان مسلمانان سیگاری در طول روز از سیگار کشیدن پرهیز می‌کنند اما معمولا بعد از افطار به سراغ آن رفته و این امر می‌تواند مشکل ساز باشد. رمضان بهترین زمان برای ترک دخانیات است و فرد می‌تواند از این فرصت عالی بهترین استفاده را ببرد.
5. برخی مواد غذایی و نوشیدنی‌ها
برخی مواد غذایی مانند پیاز، سیر و برخی ادویه‌ها ممکن است باعث ایجاد بوی بد دهان در ماه رمضان شوند. بوی بد سیر عمدتا از باکتری‌ها ناشی نمی‌شود بلکه خود سیر بوی نامطبوعی دارد. باکتری‌های دهان انسان وقتی پروتئین‌هایی مثل گوشت یا ماهی را تجریه می‌کنند حجم بیشتری از گازهای بدبو را آزاد می‌سازند. اگر تکه‌ای گوشت بین دندان‌های فرد قرار بگیرد و آن را به خوبی تمیز نکند بوی بد دهان به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
6. داروها
هر دارویی که باعث خشکی دهان یا بینی شود احتمالا می‌تواند بوی بد دهان را به همراه داشته باشد. به عنوان مثال آنتی هیستامین‌ها و داروهایی که برای بیماری‌های سیستماتیک بدن مثل فشار خون بالا و دیابت تجویز می‌شوند دهان را خشک می‌کنند و بوی بد دهان را تشدید خواهند کرد.
افرادی که به هر دلیل این داروها را استفاده می‌کنند باید قبل از شروع ماه رمضان با پزشک عمومی صحبت کنند تا مطمئن شوند روزه آنها تاثیری بر اثربخشی و شیوه استفاده داروها نداشته باشد.
7. ضعف در رعایت بهداشت دندان مصنوعی
افرادی که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند و به صورت مرتب پروتز خود را تمیز نمی‌کنند در معرض خطر بوی بد دهان قرار دارند. اگر دندان مصنوعی به درستی جا نیفتد، احتمال نفوذ غذا به حفره‌های آن وجود دارد.
افرادی که از دندان مصنوعی و انواع پروتز در دهان خود استفاده می‌کنند باید به صورت روزانه و با استفاده از مسواک و آب آن را تمیز کنند. بهترین زمان برای این کار در ماه مبارک رمضان بعد از صرف سحری است.
بهترین راهکارهای مقابله با بوی بد دهان در رمضان چیست؟
حال که با علل و عوامل اصلی بوی بد دهان در ماه رمضان آشنا شدید، یافتن راهکارهای رفع آن چندان دشوار به نظر نمی‌رسد. در این جا به برخی از ساده‌ترین و در عین حال تاثیرگذارترین راهکارهایی که برای این مشکل وجود دارد اشاره می‌کنیم:
رعایت بهداشت دهان و دندان
بهداشت نامناسب دهان و دندان به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل بوی نامطبوع شناسایی شده، بنابراین یکی از کارهایی که می‌توان برای کاهش این مشکل در ماه مبارک رمضان و درتمام طول سال انجام داد واضح است.
اطمینان حاصل کردن از بهداشت دهان و دندان در طول روزه‌داری بسیار مهم است، شخص باید اطمینان حاصل کند که بقایای مواد غذایی به خوبی پاکسازی شدند. مراجعه به دندانپزشک پیش از آغاز رمضان و برطرف کردن مشکلات دندان‌ها مثل خرابی، بیماری‌های لثه و مواردی مثل این هم بسیار ضروری است. در این جا به توصیه‌هایی که سازمان بهداشت جهانی برای مراقبت از دهان و دندان مطرح کرده اشاره می‌کنیم.
- مسواک زدن با استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید 1350ppm که حداقل دو بار در روز (افطار و سحر) باید انجام شود.
- مسواک زدن باید حداقل دو دقیقه طول بکشد تا اطمینان حاصل شود که تمام سطح دندان از جمله لبه‌های آن و لثه پاکسازی شدند.
- افرادی که نمی‌توانند به درستی دندان‌های خود را مسواک بزنند می‌توانند از مسواک برقی استفاده کنند چرا که اثرگذاری بیشتری دارد و به خوبی سطح دهان را پاکسازی می‌کند.
- مطالعات نشان داده در کنار مسواک زدن دندان‌ها استفاده از نخ دندان، برس‌های بین دندانی، پاک‌کننده‌های زبان و دهان‌شویه‌های ضد باکتری می‌تواند پلاک دهان را نابود کرده و بقایای غذا را پاکسازی کند تا در نتیجه بوی بد دهان کاهش یابد
تمیز کردن زبان
تمیز کردن ملایم زبان دو بار در روز (افطار و سحر) یکی دیگر از راه‌های موثر برای کنترل بوی بد دهان است. فرد می‌تواند از یک اسکرابر زبان یا یک مسواک زبان جداگانه برای پاکسازی باکتری‌ها مخاط و مواد غذایی روی زبان استفاده کند. آب نمک هم عملکرد باکتری‌ها را کاهش می‌دهد و افراد می‌توانند از آن برای شستشوی دهان و زبان استفاده کنند. مصرف مواد غذایی سخت مثل هویج و سیب هم می‌تواند به پاکسازی سطح زبان کمک کند.
آماده سازی بدن قبل از ماه رمضان
مقابله با خشکلی دهان در طول روزه‌داری
برای به حداقل رساندن عوارض خشکی دهان در طول روزه‌داری فرد باید موارد زیر را رعایت کند:
- در فاصله بین افطار تا سحر آب فراوان بنوشد، آب باید جرعه جرعه و به آرامی نوشیده شود، مصرف آن همچنین باید منظم باشد
- فرد با پزشک خود مشورت کند و اگر یکی از داروهایی که مصرف می‌کند باعث خشکی دهان می‌شود راهکار جایگزین پیدا کند
- تاحدامکان میوه و سبزیجات حاوی آب زیاد مصرف شود که در طول روز بدن با کم آبی مواجه نشود. به عنوان مثال نعنا دهان را خوشبو می‌کند و از گیاهانی است که می‌تواند با بوی نامطبوع دهان مبارزه کند.
توصیه‌های خانگی برای مقابله با بوی بد دهان در ماه رمضان چیست؟
برخی توصیه‌های خانگی برای مراقبت از دهان و دندان و مقابله با بوی بد دهان در ماه رمضان وجود دارد که در این جا به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
1. غرغره با گلاب
گلاب عطر قوی و بسیار خوبی دارد، همچنین ضدعفونی کننده است و به همین دلیل استفاده از آن برای مقابله با بوی بد دهان توصیه می‌شود. به روزه داران توصیه می‌شود که مقداری گلاب را داخل دهان بچرخانند و سپس آن را از دهان خارج کنند.
2. جویدن آدامس
فرد می‌تواند در ساعت‌های مجاز بین افطار و سحر آدامس با عصاره‌های قوی نعنا، دارچین یا اکالیپتوس را به مدت محدود بجود تا دهان خوشبو شده و برای تولید بزاق بیشتر در طول روز تحریک شود. البته نباید ساعت طولانی آدامس جویده شود و بعد از آن که عصاره آن خارج شد باید دور انداخته شود. آدامس بدون قند برای فرد انتخاب بهتری است.
3. رژیم غذایی متعادل
فرد باید یک رژیم غذایی متعادل را در طول ماه مبارک رمضان دنبال کند و از مصرف غذاهای پر ادویه و تند پرهیز کند. این کار برای حفظ سلامت عمومی بدن و پرهیز از بوی نامطبوع دهان ضروری است.
4. کاهش مصرف شیرینی
لازم است روزه‌داران از مواد غذایی حاوی شکر و قندهای مصنوعی پرهیز کنند. در این ماه انواع دسر و شیرینی‌ها سرو می‌شود که نقش زیادی در افزایش وزن و بالا رفتن سطح قند خون دارند اما کمتر کسی می‌داند که باکتری‌های دهان به این مواد علاقه زیادی دارند و مصرف شیرینی می‌تواند به افزایش بوی بد دهان هم منجر شود.
5. مصرف لبنیات کمتر
اگر چه مصرف لبنیات برای سلامت بدن مفید است اما کارشناسان توصیه می‌کنند برای کاهش بوی بد دهان از مصرف لبنیات به میزان زیاد به ویژه در وعده سحری پرهیز شود.
6. استفاده از پروبیوتیک و روغن نارگیل
پروبیوتیک‌ها و روغن نارگیل طبیعی از جمله مواد غذایی توصیه شده برای کاهش بوی نامطبوع بوی دهان به شمار می‌آیند که فرد می‌تواند از آنها به میزان مناسب استفاده کند. افرادی که می‌خواهند با بوی بد دهان در ماه رمضان مقابله کنند باید حداقل روزی دو بار به مدت ۲ دقیقه مسواک بزنند.
به خصوص بعد از افطار و قبل از خواب مسواک زدن و تمیز کردن زبان بسیار مهم است. مصرف آب در فاصله افطار و سحر هم کمک زیادی می‌کند. توجه به بهداشت دهان و دندان در تمام طول سال و ماه مبارک هم باید جدی گرفته شود تا سلامت عمومی فرد هم ارتقا پیدا کند.
