بدن همیشه عملکرد یکسانی ندارد و گاهی به دلیل ورود عوامل بیماری‌زا، تغذیه نامناسب یا اختلال در عملکرد بخش‌های مختلف سیستم خود با مشکلات جسمانی و بیماری‌های مختلف درگیر می‌شود. رژیم درمانی متناسب با شرایط جسمی، نوع بیماری و عوامل بیماری‌زا برنامه غذایی فرد را به شکلی تنظیم می‌کند که تعادل هورمونی بدن او افزایش یافته و روند بهبودی سریع‌تر می‌شود. در دوره‌های قاعدگی و باروری خانم‌ها، بیماری‌هایی مثل دیابت، فشارخون، مشکلات قلبی و عروقی، مشکلات و بیماری‌های دستگاه هاضمه رژیم غذایی در بهبودی نقش کلیدی دارد. در این مطلب با هم دیگه بررسی می‌کنیم که رژیم درمانی چیست، چه انواعی دارد و چگونه با رعایت آن می‌توان به بهبود بیماری کمک کرد؟!
رژیم درمانی چیست و چه انواعی دارد؟
رژیم درمانی یک برنامه غذایی است که مصرف برخی غذاها یا مواد مغذی را برای درمان یا مدیریت برخی بیماری‌ها یا شرایط پزشکی کنترل می‌کند. بسته به وضعیت سلامتی، فرد ممکن است برخی اصلاحات غذایی برای کمک به کاهش علائم، از بین بردن التهاب، تقویت پوشش روده یا جلوگیری از پیشرفت فرآیند بیماری‌های خاص نیاز داشته باشد که در این برنامه تغذیه‌ای توصیه شود. برخی از این رژیم‌های درمانی کوتاه مدت (۲ تا ۳ ماه) و برخی دیگر طولانی مدت یا همیشگی هستند.
به عنوان مثال رژیم غذایی که روی شاخص‌های گلیسمی پایین متمرکز شده به عنوان گزینه‌های مادام العمر برای افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌شود در حالی که رژیم ضد کاندیدا (نوعی قارچ که عفونت ایجاد می‌کند) به عنوان یک پروتکل کوتاه مدت برای کاهش علائم این بیماری توصیه می‌شود. برخی از معروف‌ترین و متداول‌ترین رژیم‌های درمانی حال حاضر دنیا عبارتند از:
- رژیم غذایی حذفی و چالشی
- رژیم غذایی ضد کاندیدا
- رژیم غذایی کربوهیدراتی خاص
- رژیم غذایی پالئو و خودایمنی پالئو
- رژیم‌های وگان و گیاهخواری
- رژیم ضد التهابی
- رژیم غذایی بدون گلوتن
- رژیم غذایی FODMAPs
- رژیم غذایی مدیترانه‌ای
- رژیم غذایی DASH
- رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین
- توصیه‌های تغذیه‌ای برای تعادل هورمونی
- رژیم غذایی بیماران کلیوی
- رژیم غذایی بیماران قلبی
- رژیم غذایی حذف نمک
در این برنامه غذایی مواد خوراکی مضر مثل غذاهای فرآوری شده و افزودنی‌ها حذف شده و عوامل بیماری‌زا یا آن چه آن را تحریک می‌کند (گلوتن، شکر و لبنیات) حذف یا محدود می‌شوند در حالی که مقدار و تنوع میوه‌ها و سبزیجات مفید افزایش پیدا می‌کند.
رژیم درمانی از چه زمانی آغاز شده و چه تاریخچه‌ای دارد؟
رژیم درمانی در آمریکا بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد، اگر چه این مفهوم و اصطلاح به شکل امروزی در قرن بیستم در سراسر جهان مطرح شده اما می‌توان ریشه آن را در قرن شانزدهم، هجدهم و نوزدهم میلادی هم دریادداشت‌های پزشکان پیدا کرد.
پیش از شکل گیری طب مدرن در طب سنتی هم رژیم درمانی به شکل جدی دنبال می‌شد و می‌توان گفت ریشه و اساس کار پزشکان سنتی بر اصلاح مزاج بیماران بنا شده است. با ظهور پزشکی علمی، تحقیقات دقیقی را ارائه کردند که بر اساس آن رژیم درمانی علمی و دقیق شکل گرفت.
داده‌های مربوط به ترکیب غذایی در اوایل قرن حاضر به شکل جامع گردآوری شد و از متخصصان تغذیه به شکل جدی در درمان علائم بیماری و بهبود کیفیت زندگی این افراد استفاده شد. در اوایل قرن روال‌های سفت و سختی شکل گرفت که کم‌تر به تمایل و توانایی افراد توجه می‌کرد.
در زمان جنگ جهانی اول متخصصان تغذیه تلاش کردن شرایط سنی، جنسیتی، فرهنگی و توانایی فرد را هم در نظر بگیرند. تحقیقات متابولیسم در این زمان کنترل هموگلوبین و کم‌خونی را با این روش ساده‌تر کرد. نقش پانکراس در دیابت مشخص شد و متخصصان تغذیه امروزه به کمک یافته‌های دقیق علمی می‌توانند ترشحات پانکراس را کنترل کرده و زندگی طبیعی را به بیماران مبتلا به دیابت بازگردانند.
رژیم‌های درمانی به تفسیر یافته‌های علمی پرداخته و متخصصان تغذیه به کمک آن‌ها الگوهای غذایی را ایجاد می‌کنند که نه تنها عادت‌های بد غذایی را اصلاح می‌کند بلکه برخی علائم بیماری‌ها را هم بهبود می‌بخشد. رعایت این برنامه‌های غذایی مدرن مثل گذشته دشوار نیست اما هنوز هم چالش‌های پیش روی متخصصان تغذیه در این حوزه وجود دارد، آن‌ها باید مهارت‌های لازم را به بیماران آموزش دهند و لزوم رعایت برنامه غذایی مناسب هر شخص را برای او آشکار کنند.
رژیم درمانی چه مزایایی دارد؟
وقتی صحبت از رژیم غذایی به میان می‌آید اغلب افراد به کاهش و افزایش وزن فکر می‌کنند، اگر چه تعادل وزن در حفظ سلامت عمومی انسان نقش کلیدی دارد و به افزایش عمر انسان کمک کرده، کیفیت زندگی او را ارتقا می‌دهد اما این تنها مزیت رژیم درمانی نیست برخی از مهم‌ترین فایده‌های پیروی از یک برنامه غذایی متناسب با شرایط بیماری فرد عبارت است از:
1. کاهش خطر بیماری‌ها
با رعایت رژیم غذایی متناسب با شرایط فرد خطر بیماری کاهش یافته و فرد نگرانی از کنترل خارج شدن بیماری خود را نخواهد داشت. به این ترتیب با مصرف به موقع داروها و رعایت برنامه غذایی بیماری به کنترل درآمده و حتی افراد مبتلا به بیماری‌ها مزمن می‌توانند با آرامش روند زندگی خود را طی کنند.
2. بهبود و کنترل علائم بیماری
رعایت رژیم درمانی به فرد کمک می‌کند علائم بیماری را تحت کنترل خود در آورد و کیفیت زندگی او به شکل چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. افرادی که به مواد غذایی مصرفی خود در طول دوره بیماری توجه ندارد گاهی نادانسته عوامل بیماری را با مصرف برخی غذاها تشدید کرده یا به بدن خود صدمه می‌زنند.
3. تعادل هورمون‌ها
این برنامه غذایی به تعادل هورمون‌های بدن کمک می‌کند، هورمون‌ها نقش کلیدی در سلامت انسان ایفا می‌کنند و اگر سطح آن‌ها متعادل باشد فرد راحت‌تر می‌تواند با مشکلات جسمی و حتی بیماری‌های روحی مثل اضطراب یا افسردگی مقابله کند.
4. افزایش سطح انرژی
رژیم درمانی شرایط جسمی و نیازهای بدن فرد را در نظر می‌گیرد و به این ترتیب برنامه‌ای را برای تغذیه به او پیشنهاد می‌کند که با حداکثر انرژی و توان به مبارزه با بیماری برخواسته بتواند کارهای روزمره زندگی را انجام دهد.
5. بهبود سیستم گوارش
برخی داروها سیستم گوارش را ضعیف کرده و عملکرد آن را مختل می‌کنند اما در طی دوره درمان قطع آن‌ها امکان پذیر نیست یا جایگزینی ندارند. رژیم درمانی با در نظر گرفتن این شرایط می‌کوشد سیستم گوارش فرد را با تغذیه مناسب تقویت کرده و با عواملی که عملکرد آن را مختلف می‌کند مبارزه کند.
6. ارتقای سیستم ایمنی بدن
متناسب با شرایط بیماری و این که کدام ارگان‌های بدن را درگیر کرده رژیم درمانی سیستم ایمنی را تقویت کرده و تلاش می‌کند به فرد در مبارزه با عناصر بیماری‌زا کمک کند.
مضرات و دشواری‌های رژیم درمانی چیست؟
اگر چه رژیم درمانی برای بدن بسیار مفید است و فرد بیمار با رعایت آن ممکن است به مصرف داروی کم‌تری نیاز پیدا کند اما مثل هر برنامه غذایی دیگری دشواری‌ها و مضراتی هم دارد.
هزینه زیاد
برخی رژیم‌های درمانی مصرف برخی مواد غذایی خاص را توصیه می‌کنند و دستوراتی دارند که ممکن است هزینه روزانه زندگی فرد را افزایش دهد.
دشواری دنبال کردن
به هر حال رژیم‌های درمانی محدودیت‌های تغذیه‌ای خاصی را با توجه به شرایط بیماری برای فرد در نظر می‌گیرند یا برای پیشگیری از ابتلای فرد به بیماری دستوراتی می‌دهند که ممکن است پیروی کردن از آن دشوار باشد. البته با توجه به نیاز بدن و این که فرد می‌داند باید از خود مراقبت کند معمولا از دستورات پیروی می‌کنند. طی سال‌های اخیر رژیم‌های درمانی پیشرفت خوبی داشته و تلاش می‌کنند دستوراتی ارائه کنند که پیروی از آن برای همه بیماران امکان پذیر باشد.
محدود کننده بودن
رژیم‌های درمانی گاهی محدودیت‌هایی برای تغذیه فرد در نظر می‌گیرند که چندان دلخواه و محبوب او نیست. بسیاری افراد در طول زندگی به گلوتن عادت کردند یا به غذاهای حاوی آن علاقه دارند اما در طول رژیم غذایی باید از آن پرهیز کنند. این محدودیت خوردن بسیاری غذاهای مورد علاقه آن‌ها را دشوار می‌کند. گاهی مراجعه به رستوران یا حضور در مراسم عمومی برای افرادی که باید از رژیم خاصی پیروی کنند دشوار می‌شود یا باید غذای خود را همراه ببرند.
رژیم درمانی با کدام بیماری‌ها مبارزه می‌کند؟
دارو درمانی به تنهایی قادر به درمان تمام بیماری‌ها و رفع علائم بیماری نخواهد بود. به ویژه در بیماری‌های مزمن بدون رعایت نکات تغذیه‌ای و بکارگیری یک رژیم غذایی مناسب نمی‌توان انتظار داشت فرد بتواند بیماری را شکست دهد. در کنار آن یک برنامه ورزشی متناسب با نیازها و شرایط بیمار هم لازم است که به فرد کمک می‌کند با بیماری بهتر مقابله کند.
رژیم درمانی را می‌توان برای مبارزه با دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، چربی خون، تیروئید، استئوپروز و سایر بیماری‌های مزمن مورد استفاده قرار داد. رعایت برنامه غذایی مناسب حتی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی مبتلایان بیماری‌های کلیوی و افرادی که سکته مغزی را تجربه کردند هم کمک کند. بسیاری بیماری‌های عصر مدرن مثل سرطان، میکرن، نقرس، مشکلات گوارشی، افسردگی و سایر بیماری‌ها با تغذیه مناسب قابل پیشگیری هستند و رعایت یک رژیم غذایی مناسب در درمان آن‌ها اثر شگرفی دارد.
اضافه وزن و چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل بسیاری بیماری‌های انسان به شمار می‌آید و در بسیاری موارد برای کاهش علائم بیماری و سرعت گرفتن روند بهبودی فرد کاهش وزن یک اصل اساسی است با رعایت یک برنامه غذایی مناسب که توسط متخصص تعیین شده فرد می‌تواند تناسب اندام خود را باز یابد و خیلی سریع بهبود پیدا کند.
در مقابل برخی بیماری‌ها هم باعث کاهش وزن شدید فرد شده به نحوی که روی اعتماد به نفس و انرژی فرد تاثیر می‌گذارد این جا است که رژیم غذایی درست می‌تواند در کنار درمان به کمک بیمار بیاید تا بتواند انرژی خود را باز یافته و حتی وزن اضافه کند.
چربی خون، مصرف دخانیات و کم‌تحرکی از مهم‌ترین دلایل ابتلای افراد به بیماری‌های مختلف هستند که با رعایت یک برنامه غذایی مناسب و اصولی می‌توان از آن‌ها دوری کرد. رژیم درمانی بهترین راهکاری است که بیماران در کنار مراجعه به پزشک متخصص و انجام مراحل دارو درمانی می‌توانند برای بهبود خود از آن استفاده کنند.
فراموش نکنید رژیم‌های مد روز یا چیزی که در سایت‌های سرگرمی و خبری تحت عنوان رژیم غذایی ارائه می‌شود هیچ‌کدام پایه علمی نداشته و نمی‌توان به آن‌ها اعتماد کرد. تنها دستوری اختصاصی که توسط متخصص تغذیه ارائه شده قابل اعتماد بوده و مزایایی که ذکر کردیم را برای فرد به دنبال خواهد داشت.
خیلی از طرفداران رژیم‌های افراطی تاکید می‌کنند که پیروی از برنامه غذایی آن‌ها به درمان بیماری‌ها کمک می‌کند این درحالی است که هیچ مدرک و دلیل علمی برای تایید ادعای آن‌ها وجود ندارد.
آیا رژیم درمانی ارزش امتحان کردن را دارد؟
بین سلامتی و بیماری فرد از یک سو و تغذیه درست و برنامه غذایی متناسب با شرایط جسمی فرد ارتباط مستقیمی وجود دارد. کیفیت غذایی که فرد مصرف می‌کند بسیار مهم است و در تامین ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز برای مبارزه با بیماری نقش حیاتی دارد.
برخی مواد غذایی حاوی موادی هستند که علائم بیماری را تشدید کرده و حتی مصرف آن‌ها برای برخی بیماران خطرناک است. رژیم درمانی با درک دقیقی که از ارزش غذایی مواد خوراکی مختلف دارد به حفظ سلامت عمومی بدن و افزایش توان مقابله با بیماری‌ها کمک می‌کند.
رژیم‌های درمانی به حفظ حال خوش انسان کمک کرده و به حفظ سلامت روح در کنار جسم اهمیت می‌دهند. بدون ذهن سالم و قوی مبارزه با بیماری و دستیابی به سلامت جسمی امکان پذیر نخواهد بود. احساسات و عواطف در سرعت روند بهبود بیماری نقش کلیدی دارند، متخصصان تغذیه در طول رژیم‌هایی که به فرد می‌دهند سن، جنسیت، وضعیت روحی و روانی، داروهای مصرفی و سابقه بیماری‌های او را در نظر می‌گیرند به همین دلیل توصیه‌های تغذیه‌ای که ارائه می‌دهند متناسب با تمام نیازهای فرد است و علاوه بر سلامت جسم سلامت ذهن فرد را هم تامین می‌کند. بسیاری از مواد غذایی انرژی‌زا بوده و شادی آور هستند در یک رژیم مناسب این خوراکی‌ها در برنامه غذایی فرد قرار می‌گیرد تا توان مبارزه با بیماری در او افزایش پیدا کند.
رژیم‌های درمانی تنوع بسیار زیادی دارند و هرکدام برای شرایط خاصی در نظر گرفته شدند، برنامه غذایی که برای یک بیمار مناسب و راهگشا بوده برای فرد دیگری ممکن است کاربرد نداشته باشد. هر برنامه غذایی باید متناسب با نیازهای اختصاصی فرد تنظیم شود.
اگر یک برنامه تغذیه مناسب و متناسب با نیاز فرد به صورت اختصاصی تنظیم شود قطعا در کاهش علائم بیماری تاثیرگذار بوده و می‌تواند روند درمان فرد را به شکل چشمگیری سریع‌تر کند. تنها باید این نکته باید در نظر گرفته شود که رژیم درمانی باید متعادل باشد و در طول رعایت آن فرد باید زیر نظر متخصص باشد تا با توجه به تغییر شرایط جسمی فرد برنامه غذایی هم به تناسب ارتقا یافته و تغییر پیدا کند.
